Ó hví veira, ó hví pest, ó hvít froða

Margar veirur valda banvænum sjúkdómum, á meðan aðrar leiða til mildari einkenna. Sumar veirur sýkja ákveðnar tegundir á meðan aðrar geta hoppað á milli, jafnvel mjög ólíkra tegunda.

HIV og Ebóla eru dæmi um veirur sem ferðuðust á milli tegunda, og sýkja nú menn. Ebóla smitast frá öðrum öpum í menn, og síðustu áratugi hefur frést af nokkrum afmörkuðum tilfellum í Afríku. Talið er að þetta séu dæmi um ný smit frá öpum yfir í menn, sem hafi sýkt einn eða nokkra einstaklinga í hvert skipti. Veiran er sem sagt sífellt að hopa milli tegunda, þegar aðstæður bjóða upp á. Reyndar virðist sem aparnir séu ekki aðalhýsill ebólu veirunnar, heldur mögulega vissar leðurblökutegundir.*

Eins og flestir vita hefur veiran nú breiðst út og dregið fjölda manns til dauða, og fólk á vesturlöndum er farið að óttast um sinn hag. Hvað ef veiran berst til mín? Lendum við í nýrri plágu? Staðreyndin er sú að við, sama hvar sem við erum í sveit sett, höfum mestar áhyggjur af okkar eigin velferð en hamförum sem aðrir lenda í. Og við höfum meiri áhuga á okkar eigin nautnum og skemmtan en dauða og örlögum annarra. Þetta birtist t.d. vinsældum frétta á vefmiðlum, það eru iðullega fyndnar, kynferðislegar eða fáránlegar fréttir sem fá flestar flettingar, frekar en ítarlegar greiningar á flóknum vandamálum úti í heimi.

Það er mikilvægt fyrir okkur að muna sögu sóttanna, þótt tilvist okkar nú sé ljúf og auðveld. Fyrr á öldum, síðast árið 1918, geisuðu skelfilegir faraldrar sem drógu milljónir manna til dauða. Aðferðir til að berjast við sóttir voru yfirleitt nokkuð einfaldar, og miðuðu aðallega að líkna sjúkum og einangrun. Albert Camus lýsti dæmum um slíka baráttu í plágunni (frá 1948) þar sem íbúar Oran eru lokaðir inni í borginni í næstum því heilt ár á meðan sóttin geisar. Hreinlæti og einangrun voru einu aðferðirnar sem voru í boði þá, og sermið sem þeir beittu gegn pestinni virkaði ekki fyrr en hún var farin að ganga sér til húðar. Camus lýsir baráttu læknanna og angist íbúanna, sem tærast upp bæði líkamlega og andlega í einangruninni. 

Læknisfræðinni hefur fleygt fram síðan þá, en hún getur ekki fyrirbyggt eða meðhöndlað allar smitsóttir. Í náttúrunni eru þúsundir eða tugþúsundir veira, sveppa og baktería, sem geta flakkað á frá dýrum yfir í menn. Ef við horfum á hvert tilfelli, í hvert skipti sem einhver borðar hráann apa eða fær á sig blóð úr fugli, þá er ákaflega litlar líkur á smiti. En þegar öll tilvik eru talin saman, skipta þau örugglega milljónum á ári. Líkurnar á að smit berist í menn er summan af líkunum á hverjum einum atburði. Sú tala er há eins og íbúar Afríku fá því miður að kynnast. Rétt eins og að það eru litlar líkur á að elding hitt einn mann á ströndinni, ef 30 milljón manns eru á ströndinni þegar stormurinn gengur yfir, er næstum öruggt að einhver fái stuð.

Eins og fram kom í þýðingu MBL á frétt Kansas city star, þá er Ebola dæmi um sjaldgæfan veirusjúkdóm, sem hefur áhrif á frekar fáa einstaklinga. Því er lítill hvati til að rannsaka orsakir eða möglegar varnir gegn veirunni. Í líf og læknisfræðinni er einnig oft talað um vanrækta smitsjúkdóma hitabeltisins. Nær engin fyrirtæki reyna að þróa lyf gegn þeim, vegna þess að sjúkdómarnir hrjá fátækt fólk sem getur ekki borgað fyrir dýrar pillur. Og læknarannsóknir vesturlanda miða flestar að sjúkdómum sem hrjá íbúa "fyrsta heimsins", með áherslu á sjúkdóma sem drepa gamla hvíta kalla.

Þetta eru aðal ástæðurnar fyrir því að það eru ekki til nein lyf við Ebóluveirunni og sóttinni sem hún veldur.

*Setningu bætt við síðdegis 4 ágúst 2014.

Mynd af páfugli tekin af AP. Páfuglar eru ekki með Ebólu, en eins og aðrir fuglar geta borið aðrar veirur, sem mögulega geta smitað menn.

Af hverju eru ekki til lyf við ebólu?