Skuggahlið lyfjaiðnaðar eða munur á samfélögum?

Nýlegar fréttir segja frá því að skipt hafi verið um stjórn í yfirstjórn Novartis í Japan. Novartis er alþjóðlegt lyfjafyrirtæki, með aðalbækistöðvar í Sviss. Ástæðan er sú að markaðsdeild fyrirtækisins hafði óeðlileg áhrif á lyfjaþróun, og vegna þess að ekki var upplýst um aukaverkanir efna sem voru í þróun sem lyf.

En hver er ástæðan fyrir klúðrinu?

Er það of mikil ítök markaðsmanna í vissum lyfjafyrirtækjum eða deildum þeirra?

Er þetta vandamál lyfjafyrirtækja yfir höfuð?

Er þetta vegna þess munar á því hvernig samfélög takast á við vísindalegar spurningar?

Mig grunar reyndar að allar ástæðurnar eigi við, og etv. einhverjar fleiri. Ég mun ekki rökstyðja það í löngu máli, en setja fram nokkra punkta til stuðnings.

Markaðsmenn og vandamál lyfjafyrirtækja

Það er vel skjalsett að mörg lyfjafyrirtæki hafa lagt ofuráherslu á markaðsmál, jafnvel upp að því marki að afbaka vísindaleg gögn og fela þau. Notagildi lyfja er metið með lyfjaprófum, og einnig eru aukaverkanir kannaðar með vísindalegum aðferðum. Því miður eru ótal leiðir til að hagræða lyfjaprófum, og flestar þeirra hafa verið prufaðar og stundum brúkaðar kerfisbundið af lyfjafyrirtækjum. Einnig er ansi mörg dæmi um að lyfjafyrirtæki hafi vitað um aukaverkanir lyfja, en látið hjá líða að kunngjöra yfirvöldum eða sjúklingum (sbr. Vioxx). Þetta er skrásett m.a. af Ben Goldacre í Bad Pharma og Carl Elliot í White coat, black hat. Steindór J. Erlingsson hefur t.d. fjallað um misræmi í kynningu á geðlyfjum hérlendis (sjá tengla neðst).

Samfélög og vísindalegar spurningar

Okkur er kennt að menn séu allir jafnir. En það er samt munur á samfélögum og hefðum, sem getur haft áhrif á það hvernig þau takast á við óvissu og yfirvald. Vísindi fjalla um opnar spurningar, þar sem mikilvægt er að gæta hlutlægni og vera tortrygginn á viðtekin sannindi. Vísindi taka nefnilega oft framförum þegar eldri hugmyndum er kollvarpað. Jafnvel hugmyndum sem yfirvöld eða yfirmenn hafa mikla trú á.

John P.A. Ioannidis er tölfræðingur sem hefur mælt bjögun í atferli vísindamanna. Vísindamenn eru nefnilega ekki óskeikulir. Í einni rannsókn sýndi hann fram á meiri bjögunin meðal kínverskra en amerískra faraldsfræðinga, líklega vegna þess að þeir eru viljugri til að hlýða yfirvaldi (eða tregari til að gagnrýna það eða viðtekna þekkingu). Svipuð skekkja en ekki jafn sterk var greinanleg meðal annarra asískra þjóða.

Niðurstaðan er semsagt sú að kínverskir hópar eru útsettari (að meðaltali!) fyrir bjöguðum niðurstöðum, mögulega vegna þess meiri hollustu við yfirvaldið. Það gæti útskýrt hvers vegna þetta vandamál kom upp í Japanska útibúi Novartis.

Ég vil samt leggja áherslu á að margir kínverskir og asískir vísindamenn eru afburða góðir, og hafa lagt mikið til vísinda. Kínverskir og Tævanskir félagar mínir í Ameríku voru margir mjög góðir vísindamenn, einbeittir, vinnuglaðir og sífellt spyrjandi góðra spurninga. Hluti af því er vitanlega hið frjóa umhverfi Amerískra háskóla, þar sem rannsóknin fær forgang, jafnvel ofar orðspori skólans eða yfirmannsins.

Skekkjur í vísindaumhverfi vegna punktakerfis

Eins og við höfum fjallað um, t.d. í grein með Pétri H. Petersen (Gallað vinnumatskerfi HÍ vinnur gegn gæðum vísinda), þá er ofuráhersla á greinar og áhrifastuðul að drepa vísindin. Mér var bent á sláandi dæmi um þetta í grein um Kínversk vísindi. Í Kína er kerfi sem verðlaunar einstaka vísindamenn (um nokkrar milljónir), fyrir að birta í virtustu tímaritum heims. Það er einstaklega hættulegt, og bókstaflega ýtir undir svindl. Í greininni segir.

For example, if a Chinese colleague publishes an article in a highly regarded scientific journal they will be financially rewarded by the government – yes, a bonus! – on the basis of an official academic reward structure. Publication in one of the highest impact journals is currently rewarded with bonuses in excess of $30,000 – which is surely more than the annual salary of a starting staff member in any lab in China.

Og við Háskóla Íslands er punktakerfi sem stýrir greiðslum til vísindamanna eftir því hversu mikla vísindalega framleiðni þeir eru með. Kerfið hér er ekki jafn ýkt og í Kína, en það er samt vandamál.

Meira vit væri í að leggja niður vinnumatskerfið, eða gera á því róttækar breytingar. Einnig mætti meta gæði vísinda (ekki bara magn) og gæði í kennslu og leiðbeiningu grunn- og framhaldsnema.

Þeir sem hafa áhuga ættu að athuga málþing um Gildi og gagnsemi gæðamats í háskólastarfi nú síðdegis.

Ítarefni:

Ben Goldacre - Bad Pharma : review The Telegraph

Carl Elliott -  White Coat, Black Hat

Steindór J. Erlingsson Lyfjafyrirtæki og blekkingar, Fréttablaðið, 26. nóvember, 2009.

Arnar Pálsson  17.12.2013 Gott skref í rétta átt

Zhenglun Pan, Thomas A Trikalinos, Fotini K Kavvoura, Joseph Lau, John P.A Ioannidis Local Literature Bias in Genetic Epidemiology: An Empirical Evaluation of the Chinese Literature PLoS Med. 2005 December; 2(12): e334. doi: 10.1371/journal.pmed.0020334

Neal S Young, John P. A Ioannidis, Omar Al-Ubaydli  Why Current Publication Practices May Distort Science PLoS Med. 2008 October; 5(10): e201. doi: 10.1371/journal.pmed.0050201

Kostas Kostarelos 24. jan 2014 We face being buried under an avalanche of Chinese science The Guardian.

 

Phil Davis ⋅ 7. apr. 2011 Paying for Impact: Does the Chinese Model Make Sense? Scholarly kitchen

 

Lyfjahneyksli hjá Novartis

Málstofa um drög að lögum um fiskeldi 4. apríl

Á árinu verða haldnar nokkrar málstofur um fiskeldi í kvíum í sjó og á landi, á vegum NASF, Verndarsjóðs villtra laxastofna, Stofnunar Sæmundar fróða við Háskóla Íslands og Líffræðifélags Íslands. Fyrsta málstofan var haldin 17. janúar 2014 og önnur málstofan 14. mars, báðar á Café Sólon.

Mikil umræða á sér nú stað um arðsemi, kosti og galla laxeldis í sjó. Reynsla af fiskeldi í sjó hér við land og erlendis hefur verið misjöfn og full ástæða er til að fara vandlega yfir hina ýmsu þætti eldisins áður en teknar eru ákvarðanir um frekari framkvæmdir á því sviði. Nú er komið fram á Alþingi frumvarp til laga, þingskjal 609 – 319. mál um breytingu á lögum um fiskeldi. Því er nauðsynlegt að efna til umræðna um fjölmarga þætti sem varða fiskeldi, umhverfi, byggðir og vottun afurða áður en afdrifaríkar breytingar verða lögfestar.

Á næstu málstofu munu sérfræðingar gera grein fyrir lagaumhverfi fiskeldis hér á landi frá upphafi og sérstaklega um núgildandi lög og þær breytingar sem nýja frumvarpið felur í sér. Meðal þeirra verða Árni Ísaksson fyrrum forstöðumaður lax- og silungsveiðisviðs Veiðimálastofnunar auk fulltrúa Landssambands fiskeldisstöðva og Landssambands veiðifélaga.

Málstofan fer fram á íslensku og verður haldin á Café Sólon í Reykjavík föstudaginn 4. apríl, 2014, kl. 13:30 – 16:30.

Upplýsingar um fyrstu tvær málstofur, þ.a.m. slæður frummælenda má finna á vef Líffræðifélags Íslands (málstofur um líffræði fiskeldis).

Allir eru velkomnir og beðnir að skrá sig til þátttöku hjá [e-mail]

Fiskeldi jafnt bolfiski á Vestfjörðum

Framhald um gallað vinnumatskerfi

Um helgina birtist grein eftir okkur Pétur Henry Petersen í Fréttablaðinu um vandræðabastarð sem leikur laus í Háskóla Íslands (Gallað vinnumatskerfi HÍ vinnur gegn gæðum vísinda). Vinnumatskerfið er barn fortíðar, sem hefur fengið fullmikla ábyrgð og völd á undanförnum árum. Í greininni sögðum við m.a.

Við HÍ er notað matskerfi, sem metur rannsóknarframlag hvers vísindamanns. Punktar eru gefnir fyrir framleiddar einingar svo sem vísindagreinar, bækur, einkaleyfi o.s.frv. Punktarnir, eða stundum einfaldar talningar á greinum, stjórna dreifingu fjármagns, styrkjum til einstakra vísindamanna, styrkjum til framhaldsnema, launum kennara, framgangi kennara og fjárframlögum til deilda (sem sagt öllu sem skiptir máli).

Kerfið, sem upprunalega átti að vera ritlaunakerfi, hefur tekið yfir stjórn skólans. Að okkar mati grefur þetta kerfi (sem reyndar er sameiginlegt fyrir alla opinberu háskólana) sérstaklega undan gæðum. Vandamálið í hnotskurn er að kerfið verðlaunar framleiðni á kostnað gæða. Við HÍ eru stunduð afar fjölbreytt vísindi og á mismunandi forsendum. Það er erfitt að bera saman framleiðni í rannsóknum, t.d. í fornleifafræði, kennslufræði og líffræði, m.a. vegna munar á fræðigreinum, aðferðum, kostnaði og birtingartíðni. 

Í kjölfar birtingar greinarinnar höfum við Pétur fengið fjölmörg skeyti og viðbrögð frá háskólafólk sem er sammála grein okkar, í flestum ef ekki öllum atriðum. Margir hafa komið með góðar ábendingar sem við erum ákaflega þakklátir fyrir. Hér ætla ég bara að benda á eitt atriði.

Mikilvægt að íslenskir vísindamenn, og sérstaklega félagar mínir við HÍ, láti í ljós óánægju sína við núverandi ástand.

Það var skorað á okkur að þýða yfirlýsingu bandarískra frumuliffræði samtakanna, San Francisco Declaration on Research Assessment (Dora). http://am.ascb.org/dora/ Þar segir m.a.

The Journal Impact Factor is frequently used as the primary parameter with which to compare the scientific output of individuals and institutions. The Journal Impact Factor, as calculated by Thomson Reuters, was originally created as a tool to help librarians identify journals to purchase, not as a measure of the scientific quality of research in an article. With that in mind, it is critical to understand that the Journal Impact Factor has a number of well-documented deficiencies as a tool for research assessment. These limitations include: A) citation distributions within journals are highly skewed [1–3]; B) the properties of the Journal Impact Factor are field-specific: it is a composite of multiple, highly diverse article types, including primary research papers and reviews [1, 4]; C) Journal Impact Factors can be manipulated (or "gamed") by editorial policy [5]; and D) data used to calculate the Journal Impact Factors are neither transparent nor openly available to the public [4, 6, 7].

Síðan eru gefnar ráðleggingar til vísindamanna, stofnanna og yfirvalda sem bera ábyrgð á rannsóknarsjóðum. Inntakið í ráðleggingunum er eftirfarandi:

the need to eliminate the use of journal-based metrics, such as Journal Impact Factors, in funding, appointment, and promotion considerations;

the need to assess research on its own merits rather than on the basis of the journal in which the research is published; and

the need to capitalize on the opportunities provided by online publication (such as relaxing unnecessary limits on the number of words, figures, and references in articles, and exploring new indicators of significance and impact).

Við Háskóla Íslands er unnið algerlega á skjön við þessar ráðleggingar. Það er klárlega þörf fyrir breytingar. Þrír íslendingar hafa skrifað undir Dora yfirlýsinguna, en tölvukerfið sem er á bak við virðist ekki vera mjög öflugt, því ég skrifaði undir á mánudaginn en nafnið er ekki komið á listann. Gott væri að heyra frá öðrum sem hafa skrifað þar undir!

Einnig væri frábært að fá að heyra hugmyndir fólks um hvernig sé best að breyta kerfinu eða hvað eigi að koma í staðinn!

Ítarefni:

Grein Magnúsar K. Magnússonar og Eiríks Steingrímssonar í Fréttablaðinu 2014 eru holl lesning í þessu samhengi.

Háskólarannsóknir á tímum kreppu (3) Gæði rannsókna

Arnar Pálsson 21. jan. 2014 Sturlað stigakerfi í HÍ

Arnar Pálsson 24. feb. 2014 Fjársveltur Háskóli