Segir lengd litningaenda til um fjölda ólifaðra ára?

Kæra völva, hversu lengi mun ég lifa?

Elsku vinur leyfðu mér að dreypa á blóði þínu....

Grunnhugmynd nokkura sprotafyrirtækja er að reyna að svara þessari spurningu, með því að mæla lengd litningaenda í frumum einangruðum úr blóði.

Litningaendar eru varðir af stuttum endurteknum röðum, í okkar tilfelli (TTAGGG en í Tetrahymena CCCCAA), sem eru myndaðir af ensím og RNA flóka sem kallast telomerasi. Þessi flóki er virkjaður í vissum frumum, mjög snemma í þroskun og líklega í einhverjum stofnfrumum, til að bæta endurtekningum við endana á litningum. Þetta er nauðsynlegt vegna þess að við eftirmyndun á DNA styttast litningarnir alltaf um nokkra basa (sjá skýringarmynd með pistli CCCCAA). Ef telomerasinn væri ekki til staðar myndu litningarnir alltaf styttast, og genin á endum þeirra skemmast eða jafnvel hverfa í heilu lagi.

Elizabeth Blackburn fékk Nóbelsverðlaunin 2009, ásamt Carol Greider og Jack Szostak. Elizabeth gerði fyrstu tilraunirnar og uppgötvaði telomerasann í frumdýrinum Tetrahymena, ásamt nemanda sínum Carol (Það hófst allt með frumdýri...). Jack vann við rannsóknir á gervilitningum í sveppum, og komst að því að þeir styttust alltaf. Honum og Elísabetu tókst að skeyta telómeraröðum á gervilitningana og gera þá stöðugri.

Ein rannsókn sýndi tengsl, marktæk en ekki sterk, á milli lengdar litningaendanna og lífslíka. Einnig fannst samband milli lengdar litningaenda og krabbameins. Meiri líkur voru á að fólk með styttri litningaenda fengi krabbamein en þeir sem höfðu lengri litningaenda.

Þessi tengsl er útgangspuntkur nokkura sprotafyrirtækja, sem bjóða kúnnum að senda inn blóðsýni, mæla meðallengd litningaenda í blóðfrumunum og spá út frá þeim fyrir um lífslíkur viðkomandi einstaklings. Eitt þessara fyrirtækja er hið spænska Life length, sem státar af frú Blackburn sem einum stofnanda. 

Ekki eru þó allir vissir um að próf á litningaendum séu til mikils gagns. Carol Greider hefur meðal annars bent á að breytileiki í lengd litningaenda innan hverrar manneskju er mjög mikill. Viðkomandi getur verið með stutta litningaenda í vöðvafrumum en langa í blóði. Einnig er mikill munur á milli fruma innan hvers vefs. Það skiptir máli, sbr. orð hennar í viðtali við NY Times:

Dr. Greider said that there was great variability in telomere length. “A given telomere length can be from a 20-year-old or a 70-year-old,” she said. “You could send me a DNA sample and I couldn’t tell you how old that person is.” 

Einnig eru tengsl lengdar litningaenda og sjúkdóma eða lífslíka frekar veik. Það er vandamál við flest af þeim lífmerkja (biomarker) prófum sem nú eru í þróun. Þau hafa hvert um sig lítið spágildi...vonandi eitthvað aðeins betra en völvan (sem myndi líklega geta metið heilbrigði bráðarinnar út frá reynslu sinni).

Elizabet mun halda fyrirlestur í Háskóla Íslands laugardaginn 21. maí 2011, kl 14:00 í aðalbyggingu. Allir eru velkomnir og hvattir til að mæta. Það verður mjög forvitnilegt að sjá hvort hún minnist á Life length, og hvaða nálgun hún tekur í þeirri umræðu. Það væri sorglegt að sjá nóbelsverðlaunahafann axla hempu sölumannsins.

Ítarefni:

A blood test that offers clues to longevity

By ANDREW POLLACK Published: May 18, 2011

http://www.nytimes.com/2011/05/19/business/19life.html

Viðtal við Blackburn á Stöð 2 "Hægt að hægja á öldrun með einföldum hætti"

Erindi dr. Blackburn á myndbandi

Leiðréttingar, í fyrstu útgáfu misritaðist að litningaendar okkar (Homo sapiens sapiens) væru CCCCAA. Það er argasta kjaftæði, þeir eru TTAGGG (eða CCCTAA).

Athugasemdir

[Steindór J. Erlingsson (IP-tala skráð) 20.5.2011 kl. 17:45]

Alltaf gott að heyra rödd skynseminnar.

[Hildur (IP-tala skráð) 22.5.2011 kl. 23:03]

Hey, leitt að missa af þessum fyrirlestri hennar frú doktor nóbel Blackburn.

En Arnar hérna er skemmtilegar myndir af býflugnabúi sem var grafið út úr arineldi e-s heppins aðila: http://imgur.com/a/UZwIV

Þessar býflugur eru svo flippaðar.

[Stefanía Lind (IP-tala skráð) 23.5.2011 kl. 17:41]

Þetta var ótrúlega áhugaverður fyrirlestur hjá henni (er einmitt hægt að horfa líka á hann á H.Í.- síðunni).

En er það ekki rétt að röðin er TTAGGG í mönnum?

[Arnar Pálsson, 23.5.2011 kl. 18:07]

Takk fyrir hæðnina Steindór :)

Hildur, rétta ávarpið er Doctor Fraulein Professor Nobel-laureate Super-Australian Blackburn. Og svo er tilhlýðilegt að skalla gólfið (þrisvar mjög fast) þegar maður hneigir sig....

Stefanía 

Rétt hjá þér, röðin í Tetrahymenu er CCCCAA (eða TTGGGG eftir því hvort maður lesi frá enda eða til enda). Laga þetta í pistlinum.

Setti einnig inn tengil á viðtal við hana sem stöð 2 tók og tengil af vef HÍ á upptöku af fyrirlestrinum.