Fjöldauppsagnir ríkisins á ungum vísindamönnum

Um tugur ungra vísindamanna skrifa grein í Fréttablað dagsins (Fjöldauppsagnir ríkisins á ungum vísindamönnum 23. okt. 2013). Hún er endurprentuð hér.

--------------

Samkvæmt fjárlagafrumvarpi því sem nú liggur fyrir Alþingi er stefnt að um 30-40% niðurskurði á nýjum framlögum til Rannsóknarsjóðs Rannís verði frumvarpið samþykkt óbreytt. Þetta eru alvarleg tíðindi fyrir íslenskt samfélag og þá sérstaklega fyrir unga vísindamenn, en sjóðurinn stendur að miklu leyti undir launakostnaði þeirra.

Um 80% af því fjármagni sem veitt er úr Rannsóknasjóði árlega, fer í laun til ungra vísindamanna sem eru í framhaldsnámi við íslenska háskóla, eru nýdoktorar eða jafnvel með enn meiri reynslu en gegna tímabundnum störfum. Atvinnuöryggi ungra vísindamanna er nánast ekkert og reiða þeir sig mjög á styrki frá Rannís til fjármögnunar launa sinna. Þessi niðurskurður sem nú er efnt til í fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2014 jafngildir því að um 30-40 ungum vísindamönnum verði sagt upp störfum með áframhaldandi uppsögnum næstu tvö árin.

Afleiðingar þessa eru óumdeilanlegar. Íslenskt samfélag hefur tjaldað miklu til við þjálfun ungs íslensks vísindafólks sem nú mun ekki lengur eiga kost á að stunda nýsköpun sem leiðir til þjóðhagslegs ávinnings þegar til lengri tíma er litið. Vísindafólkið okkar mun snúa sér að öðru og að öllum líkindum hverfa til annarra landa þar sem því standa til boða störf og nám við hæfi. Mannauðsfjárfesting í menntun mun því ekki skila sér til baka til samfélagsins þegar grunnstoðir nýsköpunar eru brostnar með harkalegum niðurskurði til samkeppnissjóða Rannís.

Þetta eru ekki aðeins alvarleg tíðindi fyrir íslenska vísindamenn heldur þjóðina alla. Hún stendur nú frammi fyrir þeirri spurningu hvort æskilegt sé að fjármagna framhaldsmenntun á sviði nýsköpunar, og stuðla þannig að fjölbreytni í íslensku atvinnulífi með spennandi störfum sem mörg hver yrðu ómetanleg og myndu tvímælalaust leiða til aukinnar verðmætasköpunar.

Ein verðmætasta auðlindin
Það þarf ekki að leita lengra en til nýsköpunarmiðstöðvar atvinnulífsins, sem nú styður við bakið á tólf sprotafyrirtækjum sem runnin eru beint úr íslensku rannsóknaumhverfi og munu gefa af sér útflutningsafurðir á næstu árum. Það er eflaust orðin gömul tugga að minnast á fyrirtæki eins og Marel, Össur, Actavis og Íslenska erfðagreiningu, en öll þessi fyrirtæki hafa dafnað í íslensku nýsköpunarumhverfi og reiða sig að miklu leyti á þá uppsprettu sem felst í mannauði íslenskra vísinda.

Það er viðurkennd staðreynd að fjárfesting í grunnrannsóknum sé ein besta leið samfélagsins til þess að hvetja til langvarandi hagvaxtar. Því má nefna að þjóðir eins og Bretar sem eru í fararbroddi í nýsköpun á sviði grunnrannsókna tóku þá ákvörðun að hlífa samkeppnissjóðum sínum við niðurskurði eftir fjármálahrunið árið 2008. Það mun verða þungur róður að snúa stefnunni þó niðurskurður vari aðeins í nokkur ár.

Fyrir hvern vísindamann sem tapast úr samfélaginu verður meira tap en sem nemur vitneskju og þjálfun þess eina starfsmanns vegna eðlis og uppbyggingar nýsköpunar- og rannsóknarsamfélagsins. Fyrir hvert ár sem skorið er niður mun taka mörg ár að ná aftur að þeim stað sem samfélagið var á þegar niðurskurður hófst. Það er nefnilega ekki bara hægt að ýta á „pásu“ þegar kemur að uppbyggingu þekkingariðnaðar og nýsköpunar. Á meðan heltast vísindamenn og frumkvöðlar úr lestinni og með þeim ein verðmætasta auðlind íslensks samfélags.

Já og segjum nei við réttum hlutum

Icesave er sannarlega mikilvægt mál en það er samt dvergvaxið miðað við aðrar afleiðingar hrunsins og góðáranna þar á undan. Tap Seðlabankans í hruninu og skuldafen OR eru bara tveir risavaxnir póstar sem við þurfum að takast á við. Besta leiðin til þess er að samþykkja Icesave lögin og afgreiða þetta mál í eitt skipti fyrir öll.

Óvissan sem hlytist af því að hafna Icesave er að mínu viti kostnaðarmeiri en mögulegur ávinningur af því að vinna dómsmál um innistæðutryggingarnar, og þá er ótalinn kostnaðurinn ef við töpum málinu.

Mig grunar að hluti af andstöðunni sé tilkomin vegna þess að við eru óánægð með lækkandi kaupmátt, auknar álögur, hringlanda í stjórnvöldum, og síðast en ekki síst bið eftir því að réttlætinu verði fullnægt. Arkitektar hrunsins og góðærisins leika enn lausum hala, fjárglæframennirnir hafa ekki verið sóttir til saka, eignir hafa ekki skilað sér aftur til landsins og stjórnmálamenn sprikla sér undan ábyrgð.

Það að segja nei mun ekki leysa þessi vandamál.

Nei er ekki leiðin til að fullnægja réttlæti yfir arkitektum hrunsins, ekki leiðin til að auka kaupmátt, ekki leiðin til að bæta stjórnmálamenninguna, ekki leiðin til að losa auðlindirnar úr klóm einkaaðilla og ekki leiðin minnka skattbyrði.

Við þurfum að finna réttan farveg fyrir óánægju okkar og gremju. Ég tel mikilvægt að segja nei við réttum hlutum (ofríki kvótakónganna, tvístígandi ríkisstjórn, fjáraustri í stóriðju, aðför að menntakerfinu, smjörklípum úr Hádegismóum og niðurskurði á grunnþjónustu), en já við Icesave.

Hliðin og hin hliðin

Auðvitað svíður að leifarnar af Breska heimsveldinu skuli hafa beitt hryðjuverkalöggjöf gegn Íslenskum bönkum. Það er samt auðvitað munur á fólki og bankastjórum, hluthöfum og skuldhöfum, og að við eigum ekki að borga reikning fjárglæframanna.

Ljósmyndarinn á skilið hrós fyrir að finna farveg fyrir gremju okkar og angist.

En einnig er hollt að átta sig á því að mynd okkar hryðjuverkamönnum er skelfilega stöðluð...þeir eru allir arabar, og því eru allir arabar hryðjuverkamenn.

„Hryðjuverk“ með snuddum og snjóboltum