Um fjármögnun rannsókna, það var vitlaust gefið

Rannsóknir eru að mestu stundaðar fyrir skattfé. Ástæðan er sú að rannsóknir eru fjárfesting í þekkingu, mannviti og tækni, sem skilar sér fyrir þjóðfélagið og efnahag þess.

Þegar framlög þjóða til rannsókna eru borin saman, skiptir töluverðu máli að mælistikurnar séu skýrar. Magnús Karl Magnússon forseti læknadeildar Háskóla Íslands ritaði grein í kjarnann um fjármögnun rannsókna á Íslandi. Sú nýbreytni komst á árið 2013 að Hagstofan tók við útreikningunum af Rannsóknarmiðstöð Íslands. Við þær breytingar, kemur í ljós að framlög til rannsókna eru í raun lægri hérlendis, en áætlað var. Magnús segir:

Nú bregður svo við að Hagstofan gaf út nýjar tölur í síðustu viku um fjárfestingar í rannsóknir og þróun. Tölurnar fyrir 2013 eru hvorki meira né minna en þriðjungi lægri en við höfum séð síðastliðinn áratug; þær nema 1,88 prósentum af vergri landsframleiðslu, eða sem nemur rúmlega 35 milljörðum. Hvað gerðist? Hefur orðið hrun í þessum geira?

Skýringanna er sennilega ekki leita í hruni. Líklegra er að við höfum reiknað vitlaust síðustu áratugi. Nýlega var tekin sú ákvörðun að flytja þessa mikilvægu en flóknu útreikninga frá Rannís til Hagstofunnar enda skiptir meginmáli að við getum borið okkur saman við nágrannalöndin en í flestum tilvikum eru þessir útreikningar í höndum hagstofa viðkomandi landa. Aðferðir eru flóknar og niðurstaðan hefur afgerandi áhrif á ákvarðanir stjórnvalda og atvinnulífs í vísinda- og nýsköpunarmálum...

Það má því álykta sem svo að útreikningar síðustu áratuga hafi verið ríflega þriðjungi of háir. Ef tölur fyrri ára eru leiðréttar samkvæmt þessum forsendum þá getum við séð leiðréttar tölur í rauðu línunni. Hér er um að ræða 10-15 milljarða skekkju á ári eða vel yfir hundrað milljarða síðasta áratug. Það munar um minna.

Þessar tölur setja alla opinbera stefnumótun í þessum málaflokki í uppnám. Við erum ekki að að fjárfesta til framtíðar eins og við héldum að við værum að gera. Við þurfum að snúa við blaðinu, það þolir ekki bið.

Í grein Magnúsar Það var nefnilega vitlaust gefið (kjarninn 29. apríl 2015) er einnig graf og nánari útskýringar.

Guðrún Nordal, formaður vísinda og tækniráðs fjallar einnig um þessar tölur í pistli í kjarnanum. Hún segir.

Í áðurnefndri aðgerðaáætlun Vísinda- og tækniráðs fyrir árin 2014-16 hefur nú þegar verið gripið til ýmissa aðgerða til að laða fram meiri fjárfestingu til rannsókna og þróunar sem mun leiðrétta þessa mynd, en ný tölfræði kallar þó á endurmat aðgerða. Þegar hefur verið ákveðið að hækka framlög til samkeppnissjóðanna um 2,8 milljarða 2015 og 2016 sem mun hafa áhrif til hækkunar á framlagi ríkisins. Þar er einnig tekið undir markmið um að framlög til háskóla skuli verða sambærilega við meðalviðmið í háskólum á Norðurlöndum árið 2020, en nú er Háskóli Íslands t.d. aðeins hálfdrættingur á við háskóla á Norðurlöndum. Það er því ljóst að framlög til rannsóknarstarfs og rannsóknarinnviða muni stórhækka á næstu árum gangi þessi stefna eftir.

En ekki er síður mikilvægt að hvetja atvinnulífið til dáða. Í Evrópu er jafnan stefnt að því að atvinnulífið standi straum af 2/3 framlagsins, en í litlu hagkerfi er raunhæfara að miða við helming á móti helmingi hins opinbera – eins og raunin hefur verið hér á landi. Í aðgerðaáætluninni eru tillögur um ýmsa skatahvata til að laða fram fjárfestingu fyrirtækja til vísinda og nýsköpunar en fylgjast þarf vel með að þeir virki til hækkunar.

Enga mengun í heimabyggð, iðnaðarfjörður í boði Reykjavíkur

Öðlingurinn Einar Tönsberg tónlistarmaður og jarðfræðingur ritar stórgóða grein í Kjarnann um skipulag höfuðborgarsvæðisins og mengunarstefnuna sem Reykjavíkurborg hefur rekið í Hvalfirði.

Járnblendisverksmiðja var byggð á Grundartanga, og álver fyrir síðustu áramót. Á þeim tíma stóðu Kjósverjar á móti þessum fyrirætlunum, af þeirri ástæðu að frá verksmiðjum bærist mengun sem ekki sé samrýmanleg landbúnaði. Andóf þeirra duggði lítt, álverið var stækkað og nú er Kísilverksmiðja í kortunum.

Rökin sem oftast eru notuð, eru þau að mengunin sé lítil sem engin og engum hættuleg innan þynningarsvæðis.

Ef það er svo lítil mengun af þessum verksmiðjum, af hverju eru þær ekki settar í Fossvog eða Garðarbæ?

Grein Einars byrjar á þessum orðum:

Mikil vinna hefur verið lögð í nýtt skipulag fyrir höfuðborgarsvæðið er ber yfirskriftina Höfuðborgarsvæðið 2040. Sjö sveitarfélög mynda höfuðborgarsvæðið samkvæmt skipulaginu og er eitt þeirra Kjósarhreppur.

Lykilatriði í stefnunni er að vöxtur svæðisins verði hagkvæmur og ekki verði gengið á umhverfisgæði þeirra sem þar búa fyrir.

Í skýrslunni er talað um að gera umhverfið þannig úr garði að það auki vellíðan, bæti andlega heilsu og hvetji til hreyfingar. Umhverfi er talið heilsuvænt ef það t.d. tryggir hreint vatn og loft, er almennt ómengað og kveiki jákvæðar hugsanir og tilfinningar. Talað er um gott ræktarland sem verðmæti og að mikilvægt sé að öflugur landbúnaður sé innan 50 km frá markaði.

Stefna Reykjavíkurborgar í uppbyggingu á iðnaðarsvæðinu á Grundartanga brýtur öll þessi fögru fyrirheit. Þaðan berst nú þegar mikil mengun, allt í senn loft,- sjón- og hljóðmengun, og svæðið hefur mjög neikvæð áhrif á andlega heilsu margra Kjósverja.

Ég hvet fólk til að lesa greinina.

Einar Tönsberg 23. apríl 2015 Iðnaðarfjörður í boði Reykjavíkur.

Til upplýsingar, ég er kjósverji í aðra ættina og alfarið á móti því að byggja stíflur um allt land til að selja ódýra orku frekum iðnaði.