Kynning á líffræðibókum 19. nóvember

Líffræðifélag Íslands mun standa fyrir kynningu á þremur bókum um líffræðileg efni, sem komið hafa út á árinu 2014.

Bækurnar sem um ræðir eru:

Ráðgáta lífsins eftir Guðmund Eggertsson,

Lífríki Íslands eftir Snorra Baldursson og

Surtsey í sjónmáli eftir Erling Ólafsson og Lovísu Ásbjörnsdóttur.

Höfundar munu kynna bækur sínar þann 19. nóvember, í stofu 132 í Öskju, náttúrufræðahúsi Háskóla Íslands (frá 17:30 til 18:00).

Fyrst flytja Guðmundur, Snorri og Erling stutt ávörp og ræða efni bóka sinna, og svo gefst gestum tækifæri á að ræða við þá og njóta léttra veitinga.

Bækurnar verða til sölu á tilboðsverði.

Nánari upplýsingar síðar.

Alvarleg staða við háskóla

Annað próftímabil í röð vofir verkfall yfir háskólanemum. Í kjölfar efnahagshrunsins þá þurftu háskólar landsins að skera niður og breyta starfsemi sinni.

Ef skorið er niður í háskólum, þá bitnar það á gæðum kennslu og náms. Þeir sem halda að námið í ár sé af sömu gæðum og fyrir 5 árum eru að blekkja sig.

Áhersla stúdentaráðs á mikilvægi samninga við kennara, fjármögnun háskóla og stuðnings við menntakerfið er einstaklega brýn. Í því samhengi vill ég benda á, Áfram í fremstu röð, 10 greinar stúdentaráðs í Fréttablaðinu sem fjölluðu um þessi og skyld mál. Stúdentaráð á lof skilið fyrir framtakið.

Verkföll háskólakennara, félags prófessora, lækna og annara vinnandi stétta eru alveg eðlileg viðbrögð við rýrnun kaupmáttar frá hruni.

Við Háskóla Íslands þar sem ég vinn birtist sparnaðurinn í því að skorið var niður til skólans nokkur ár í röð, þrátt fyrir að fleiri nemar innrituðust í kjölfar hrunsins. Við áttum að kenna fleiri nemendum fyrir færri krónur.

Háskólinn reyndi að bregðast við m.a. með því að auka kennsluskyldu kennara. Af þeirri ástæðu fór Félag prófessora í mál við HÍ, og vann það. Engu að síður hefur kennsluskyldan aukist, rannsóknar og stjórnunarskylda minnkað (að nafni til amk).

Á verkfræði og náttúruvísindasviði er því meira að segja þannig hagað að kennarar fá ekki greitt fyrir leiðbeiningu framhaldsnema, fyrr en eftir að þeir eru útskrifaðir.

Meistaranemar eru um tvö ár að klára próf sín og doktorsnemar fimm ár.

Ég veit ekki um neina aðra stétt en háskólakennara sem myndi sætta sig við að fá borgað fyrir vinnu, tveimur til fimm árum eftir að hún var innt af hendi.

Þetta kerfi hefur einnig þær óæskilegu afleiðingar að kennarar gætu freistast til að tosa fólk í gegnum próf, sem á það ekki skilið. Því ef kennarinn fær í verkefni nemanda sem reynist af einhverju ástæðum ófær um að klára verkefni, þá mun kennarinn aldrei fá greitt fyrir vinnuna.

Ábyrgðin á niðurskurði til menntakerfisins liggur fyrst og fremst hjá hönnuðum hrunsins (viðskipta, bankamönnum og stjórnmálamönnum) en einnig hjá stjórnvöldum sem ekki sjá gildi menntunar fyrir Ísland framtíðar.

Ábyrgðin á klaufalegum sparnaðaraðgerðum innan HÍ liggur hjá stjórnendum skólans, og okkur kennurunum sem ekki höfum mótmælt ranglætinu af krafti.

Boðað til verkfalls annað prófatímabilið í röð

Vísindi á mannamáli á youtube

 

Jórunn Erla Eyfjörð, prófessor við Læknadeild Háskóla Íslands, fjallaði um rannsóknir á krabbameini og möguleika á að nýta nýja þekkingu til bættrar læknismeðferðar í hádegiserindi í Hátíðasal Háskóla Íslands þriðjudaginn 21. október 2014. Erindið er hluti af nýrri fyrirlestraröð sem Háskóli Íslands hleypir nú af stokkunum og ber heitið Vísindi á mannamáli.

https://www.youtube.com/watch?v=n19yBUB62Vs

Vísindi á mannamáli er ný fyrirlestraröð Háskóla Íslands sem efnt er til að frumkvæði Lífvísindaseturs og Líffræðistofu Háskóla Íslands.

Markmiðið er að varpa ljósi á það hvernig vísindamenn háskólans reyna að afhjúpa leyndardóma náttúrunnar og hvaða þýðingu vísindarannsóknir hafa fyrir daglegt líf fólks, t.d. baráttu við sjúkdóma eða náttúruöflin eða til að auka lífsgæði og takast á við nýjar áskoranir tengdar breytingum í umhverfinu.

Næsta erindi verður 18. nóvember n.k. Verðmæti vísinda – Frá grunnrannsóknum til lækningavara á markaði

Ágústa Guðmundsdóttir, prófessor við Matvæla- og næringarfræðideild Háskóla Íslands, fjallar um tilurð og vöxt líftæknifyrirtækisins Zymetech og tengsl þess við grunnrannsóknir í skólanum í öðru erindi fyrirlestraraðarinnar Vísindi á mannamáli sem Háskóli Íslands stendur fyrir. Erindið verður í Hátíðasal Háskóla Íslands þriðjudaginn 18. nóvember nk. kl. 12.10.

Erindi hennar nefnist Verðmæti vísinda – Frá grunnrannsóknum til lækningavara á markaði.

 

Surtsey í sjónmáli

Í vor kom út mjög forvitnileg bók um Surtsey, sem Erling Ólafsson og Lovísa Ásbjörnsdóttir rituðu.

Fjallað var um bókina og hina einstöku náttúru Surtseyjar í Sjónmáli nú í vor. Í ljómandi skemmtilegu spjalli segja Erling og Lovísa frá eyjunni og lífríki hennar. Erling lýsti því m.a. að hafa fundið fyrstu ber á krækilyngi í Surtsey, og staðist þá freistingu að smakka á þeim.

Bókin verður kynnt 19. nóvember á bókafundi Líffræðifélagsins.

Af vef Náttúrufræðistofnunar Íslands (báðir höfundar starfa þar).

Það vakti mikla athygli og áhuga vísindamanna um víða veröld þegar Surtsey reis úr sæ árið 1963. Með tilkomu eyjarinnar skapaðist einstakt tækifæri til að fylgjast með myndun og mótun eldfjallaeyjar, baráttu hennar við atlögur sjávar og hvernig ördautt land glæddist lífi. Surtsey var strax friðlýst og eyjan hefur alla tíð hefur verið lokuð fyrir umferð annarra en vísindamanna. Rannsóknir á Surtsey hafa staðið óslitið frá upphafi og hálfrar aldar náttúrusaga hennar er ítarlega skráð í um 600 ritum og fræðigreinum. Þetta gerir Surtsey einstaka og varð til þess að hún var samþykkt á heimsminjaskrá Sameinuðu þjóðanna árið 2008.

Í bókinni Surtsey í sjónmáli gefst almenningi tækifæri til að skyggnast inn í dulinn heim Surtseyjar og kynnast jarðfræði, framvindu gróðurs, fuglalífi og hvernig samfélag smádýra mótast. Saga eyjarinnar er sögð í máli og myndum sem fæstar hafa áður komið fyrir augu almennings.

Hreinsunardeild náttúrunnar

Síldardauðinn í Kolgrafafirði er verulega sérstakur. Samkvæmt heimildum eru ekki dæmi um viðlíka fiskidauða á afmörkuðu svæði.

Íslendingum er þetta í fersku minni, en nokkrum spurningum er enn ósvarað. Ein þeirra er sú, hvaða afleiðingar hefur síldardauðinn á lífríki fjarðarins.

Valtýr Sigurðsson er framhaldsnemi í líffræði, og vinnur verkefni við Háskólasetrið á Snæfellsnesi, m.a. í samstarfi við Jörund Svavarsson við HÍ. Niðurstöðurnar er ansi forvitnilegar.

Fjallað var um málið á Rúv í vor.

Fyrir síldardauðann voru sniglar, krossfiskar, marflær, krabbar, skeljar og margar fleiri tegundir í firðinum. Núna er þar aðallega ein tegund, burstaormur sem nefnist capitella capitata. Í rannsókninni sem gerð var 1999 fannst einn slíkur ormur í firðinum. Núna eru þar um 35 þúsund ormar á fermetra og eru þeir stærri en áður hefur sést. 

Ormurinn þarf ekki mikið súrefni til að lifa af. Hann plægir botninn, étur lífrænan úrgang og drullu og getur afeitrað efni eins og ammoníak.  Valtýr svarar því játandi að ormurinn sé leið náttúrunnar til að hreinsa í firðinum. „Já og þetta er náttúrlega lífræn mengun þannig þetta er ekkert nýtt þetta er eitthvað sem náttúran er gerð til þess að takast á við. Þannig að við búumst við því að náttúran höndli þetta bara á nokkrum árum.“

Um verkefnið á vef Rannsóknaseturs HÍ í Stykkishólmi.

Frétt RÚV 22. mars 2014 Ein dýrategund í botni Kolgrafafjarðar

Breyting á lífríkinu undir dauðu síldinni

Verðmæti vísinda á mannamáli 18. nóvember

Verðmæti vísinda – Frá grunnrannsóknum til lækningavara á markaði

Ágústa Guðmundsdóttir, prófessor við Matvæla- og næringarfræðideild Háskóla Íslands, fjallar um tilurð og vöxt líftæknifyrirtækisins Zymetech og tengsl þess við grunnrannsóknir í skólanum í öðru erindi fyrirlestraraðarinnar Vísindi á mannamáli sem Háskóli Íslands stendur fyrir. Erindið verður í Hátíðasal Háskóla Íslands þriðjudaginn 18. nóvember nk. kl. 12.10.

Vísindi á mannamáli er ný fyrirlestraröð Háskóla Íslands sem efnt er til að frumkvæði Lífvísindaseturs og Líffræðistofu Háskóla Íslands.

Markmiðið er að varpa ljósi á það hvernig vísindamenn háskólans reyna að afhjúpa leyndardóma náttúrunnar og hvaða þýðingu vísindarannsóknir hafa fyrir daglegt líf fólks, t.d. baráttu við sjúkdóma eða náttúruöflin eða til að auka lífsgæði og takast á við nýjar áskoranir tengdar breytingum í umhverfinu.

Líftæknifyrirtækið Zymetech byggist á rannsóknum Ágústu og Jóns Braga Bjarnasonar heitins, prófessors í lífefnafræði við Verkfræði- og náttúruvísindasvið Háskóla Íslands. Zymetech grundvallast á áratugarannsóknum við Háskóla Íslands á meltingarensímum úr þorski og hagnýtingu ensímanna í lækningavörur og snyrtivörur á markaði.

Fjallað verður um gildi grunnrannsókna í nýsköpunarferlinu og það hvernig djúp þekking á ensímum, örverufræði, matvælafræði, lífefnafræði, frumulíffræði og lyfjafræði nýtist beint í hagnýtri líftækni. Nýsköpunarferli líftæknifyrirtækja er langt og flókið. Alþjóðlegir markaðir líftækniafurða, eins og t.d. lækningavara, eru stórir, kröfuharðir og nýjungagjarnir. Því krefst þróun nýrra lækningavara fyrir slíka markaði sífelldrar uppbyggingar hugvits og aukinnar þekkingar. Kostnaður við einkaleyfi, skráningu lækningaafurða, erlenda ráðgjafa, markaðsmál, leyfisveitingar og fleira er mikill en nauðsynlegur fyrir alþjóðlega markaðssetningu.

Zymetech hefur átt gott samstarf við Háskóla Íslands og Landspítala – háskólasjúkrahús um öflun rannsóknastyrkja, menntun framhaldsnema og birtingu vísindagreina. Einnig býður samstarfið upp á störf fyrir unga vísindamenn og aðgengi að sérhæfðri aðstöðu til grunn- og læknisfræðilegra rannsókna. Mikilvægi rannsóknasjóða fyrir nýsköpun og áframhaldandi uppbyggingu hugvits innan fyrirtækja á alþjóðamarkaði verður einnig rætt.

Um Ágústu Guðmundsdóttur
Ágústa Guðmundsdóttir lauk doktorsprófi í örverufræði og sameindalíffræði frá örverufræðideild Virginíuháskóla í Charlottesville í Bandaríkjunum árið 1988. Hún hefur verið gistiprófessor við skólann frá árinu 1989 og hefur jafnframt stundað rannsóknir við University of California, San Francisco og New York University. Frá árinu 1993 hefur Ágústa verið prófessor í matvælaefnafræði við Matvæla- og næringarfræðideild Heilbrigðisvísindasviðs en var dósent í sömu grein frá 1989–1993. Rannsóknir Ágústu hafa í vaxandi mæli beinst að notkun þorskaensíma gegn örverusýkingum og þróun lækningavara sem byggjast meðal annars á rannsóknum hennar í samstarfi við Zymetech. Ágústa hefur verið rannsóknastjóri Zymetech um árabil en rannsóknirnar hafa verið unnar í samstarfi við Háskóla Íslands. Hún hefur ritað fjölda vísindagreina og bókakafla um rannsóknir sínar og samstarfsmanna og leiðbeint fjölda doktors- og meistaranema. Auk þess hefur hún tekið virkan þátt í stjórnunarstörfum jafnt innan sem utan Háskóla Íslands.

Þetta er annað erindið í röðinni. Hið fyrsta var flutt af Jórunn E. Eyfjörð í október síðastliðinn.

Horfa má á fyrirlestur Jórunnar á vef HÍ - Brjóstakrabbamein og leitin að bættri meðferð.

Háskóli kaupir sér orðspor

Háskólar keppa sín á milli, um orðspor, starfsmenn og peninga. Þetta er sérlega áberandi í Bandaríkjunum og Evrópu, en einnig hafa lönd í Asíu hafa lagt púður í slíka samkeppni.

Nýverið gaf US News and World Report (USNWR) út lista um röðun háskóla eftir fagsviðum (USNWR global ranking of universities). Topp tíu listinn fyrir stærðfræði.

1. Berkeley
2. Stanford
3. Princeton
4. UCLA
5. University of Oxford
6. Harvard
7. King Abdulaziz University
8. Pierre and Marie Curie – Paris 6
9. University of Hong Kong
10. University of Cambridge

Stærfræðingurinn og Íslandsvinurinn Lior Pacter, sem starfar við Berkley háskóla fjallar um málið í nýlegu bloggi. Hann bendir á að á topp 10 séu margar þekktar og viðurkenndar deildir, en eitt spurningamerki, háskóli King Abdulaziz í Saudi Arabíu.

Forseti deildarinnar er prófessor Abdullah Mathker Alotaibi, sem hlaut doktorspróf árið 2005 en hefur ekki birt eina einustu vísindagrein. Hvernig getur deildin verið svona viðurkennd alþjóðlega?

Listinn er byggður á orðspori vísindamanna, sem er reiknað út frá fjölda greina sem þeir birta og einnig fjölda tilvitnana í greinar þeirra. Hið síðara gefur til kynna að rannsóknir viðkomandi séu lesnar af mörgum og að þeir vísi í öðrum fremur.

Í ljós kemur að þessi háskóli stundar mjög merkilega starfsemi, sem tengist lítið rannsóknum í stærðfræði. Þeir bjóða virtum og virkum stærðfræðingum heiðurstarf við skólann með uþb. $72.000 árslaun, gegn því að viðkomandi merki greinar sínar með nafni skólans og deild. 

Þeir sem þiggja þetta starf þurfa ekki að vinna við skólann, geta haldið áfram sinni venjulegu dagvinnu en fá tæpar 9 millur á ári fyrir að setja einn vinnustað í viðbót á vísindagreinarnar sínar. 

Þannig að tilvitnanir í þessa menn auka KAU orðspor á alþjóðlegan mælikvarða (eins og það er mælt með mælistikum skriffinnana!).

Pacther rekur þetta í þaula í pistli sínum. Hann bendir á nokkra stærðfræðinga og líffræðinga sem hafa tekið beituna, og skreytt KAU með orðspori sínu fyrir nokkrar milljónir króna.

Það er augljóst að peningar kaup orðspor, jafnvel í vísindum.

E.s.

Ég veit ekki til þess að nein íslendingur hafi verið keyptur til KAU, og nei enginn íslenskur háskóli komst inn á lista USNWR. 

Ítarefni:

Lior Pacther To some a citation is worth $3 per year October 31, 2014

Yudhijit Bhattacharjee fjallaði um þetta í Science árið 2011 “Saudi Universities Offer Cash in Exchange for Academic Prestige

Náttúra í jafnvægi? Veiðiskapur í Mývatni í 150 ár

Árni Einarsson forstöðumaður Náttúrurannsóknastöðvarinnar við Mývatn, og gestaprófessor við Líf- og umhverfisvísindadeild HÍ mun halda fyrirlestur um hugmyndir um jafnvægi í náttúrunni, út frá þekkingu á vistkerfi Mývatns.

Erindið heitir ,,Náttúra í jafnvægi? Veiðiskapur í Mývatni í 150 ár.”

Erindið verður föstudaginn 7. nóvember frá 12:30 til 13:10 í stofu 131 í Öskju, náttúrufræðahúsi HÍ.

Fjallað verður um hugmyndir manna um jafnvægi í náttúrunni og hvernig þær hafa verið að breytast eftir því sem þekking okkar eykst. Tekið er dæmi af silungsveiði í Mývatni, en hún hefur breyst meira í áranna rás en flesta grunar. Skoðun á sögulegum heimildum og borkjörnum úr setlögum víkkar skilning okkar á aflabrögðum í þessu fornfræga veiðivatni.

Allir velkomnir, aðgangur er ókeypis.

Önnur erindi líffræðistofu HÍ má nálgast á vefslóðinni.

http://luvs.hi.is/is/fyrirlestrar-haustid-2014-0

Upplýsingar um Ebólu á vísindavefnum

Á vísindavefnum eru nokkrir ágætir pistlar um Ebólu.

Þuríður Þorbjarnardóttir. „Hvað er ebóluveiran?“. Vísindavefurinn 5.5.2004. http://visindavefur.is/?id=4232. (Skoðað 31.10.2014).

Veiran dregur nafn sitt af ánni Ebólu í Kongó (e. Democratic Republic of Congo, hét Zaír fram til 1997) en þar, og í Súdan, kom veiran fyrst fram á sjónarsviðið árið 1976. Nú eru þekkt fimm afbrigði af veirunni og heita þau í höfuðið á þeim svæðum þar sem þau greindust fyrst. Vitað er að þrjú þeirra, Zaír-ebóla, Súdan-ebóla og Fílabeinsstrandar-ebóla, geta valdið blæðingarsótt/blæðandi veirusótthita (e. hemorrhagic fever). Ekki eru þekkt dæmi að Reston-ebóla, hafi sýkt menn en vitað er að það sýkir apa. Vitað er um eitt tilfelli um smit af völdum Tai-skógar-ebólu. Sá sjúklingur náði sér að fullu á sex vikum.

Sigurður Guðmundsson. „Gæti ebóla orðið að heimsfaraldri á Vesturlöndum?“. Vísindavefurinn 17.10.2014. http://visindavefur.is/?id=68337. (Skoðað 31.10.2014).

Hvers vegna er þessi faraldur öðruvísi en fyrri faraldrar ebólu? Þeir komu upp á afskekktum svæðum. Núverandi faraldur kom hins vegar upp á þéttbýlli svæðum þar sem landamæri eru fjölfarin og breiddist fljótt til borganna. Ef til vill er þó fátæktin og mikill skortur á innviðum sá samnefnari sem helst skýrir vandann. Siðir og venjur við frágang líka og við útfarir hafa einnig haft áhrif á gang faraldursins. Tortryggni og vantraust er mikið, ástvinir veikra eru hræddir við heilbrigðisstarfsmenn sem mæta í geimbúningum og taka sjúklinga í burtu. Veikt fólk og lík eru falin svo unnt sé að veita viðeigandi jarðarför, þar sem öll fjölskyldan kemur saman, rétt eins og hér á landi, en það auðveldar enn frekar útbreiðslu

Jón Gunnar Þorsteinsson. „Hvernig og hvenær varð ebóluveiran til?“. Vísindavefurinn 30.10.2014. http://visindavefur.is/?id=68406. (Skoðað 31.10.2014).

Ebóluveira greindist fyrst í mönnum árið 1976 í Kongó og Súdan en hún hefur verið til miklu lengur. Hún hefur sýkt önnur dýr í aldanna rás, en er líklega bara nýverið farin að sýkja menn. 

Einnig vil ég benda fólki á góða upplýsingasíðu Landlæknis um ebóluveiruna.

Í verkfall vegna ebólu

Ljóstækni til hagsbóta fyrir mannkyn

Fræðsluerindi á vegum Vísindafélags Íslendinga, Líffræðistofu HÍ, Lífvísindaseturs HÍ og Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands

Nóbelsverðlaun í eðlisfræði og efnafræði 2014: Ljóstækni til hagsbóta fyrir mannkyn

Kristján Leósson, eðlisverkfræðingur og

Kesara Anamthawat-Jónsson, prófessor í líffræði

Dagsetning: Fimmtudagur, 30. okt. kl. 12:00

Staðsetning: Salur Þjóðminjasafns Íslands

Ágrip

Nóbelsverðlaunin í eðlisfræði og efnafræði 2014 voru veitt fyrir mikilvægar framfarir í ljóstækni. Eðlisfræðiverðlaunin voru veitt fyrir þróun blárra ljóstvista en með tilkomu þeirra varð mögulegt að nýta ljóstvista m.a. fyrir hvíta lýsingu með mun betri orkunýtingu en hefðbundar ljósaperur. Efnafræðiverðlaunin voru veitt fyrir þróun nýrrar smásjártækni sem byggir á víxlverkun laser-ljóss og flúrljómandi sameinda sem nýta má til að taka myndir með hefðbundinni ljóssmásjá í mun meiri upplausn en áður var talið mögulegt. Þetta hefur sérstaklega mikla þýðingu fyrir rannsóknir í frumulíffræði.  

Um fyrirlesara

Kristján Leósson er framkvæmdastjóri Efnis-, líf- og orkutæknideildar hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands.  Hann hefur starfað við rannsóknir í ljóstækni og hálfleiðaraeðlisfræði í 20 ár, m.a. á eðlisfræðistofu Raunvísindastofnunar Háskólans.

Kesara Anamthawat-Jónsson er prófessor í plöntuerfðafræði við Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands. Hún er einnig formaður norræna smásjártæknifélagsins SCANDEM.

--------

Rætt var við  Kristján Leósson í býtinu á Bylgjunni í gær.

(Bítið - Nóbelsverðlaunin í eðlisfræði og efnafræði á mannamáli. 28.10.14)

Upplýsingar um nóbelsverðlaunin 2014.

Fleiri opin erindi á líffræðilegum nótum - sjá vef Líffræðistofu HÍ.