Skilningsleysi íslenskra stjórnmálamanna

Íslensk yfirvöld virðast ekki hafa neina hugmynd um mikilvægi vísinda fyrir framfarir og hagvöxt. Á meðan Bandaríkjamenn og Þjóðverjar berjast við kreppuna með því að auka fjármagn til rannsókna og tækniþróunar, þá skera íslendingar niður fé til þessa málaflokks (að raungildi!).

Hluti vandans er landlæg fáviska stjórnmálamanna um eðli rannsókna, framfara í tækni og raungreinum. Þetta á við um fulltrúa allra flokka. Stundum ber hreinlega á fordómum gagnvart vísindamönnum, eins og valdastéttinni finnist henni vera ógnað af gagnrýnisröddum. Davíð Oddsson varði frumvarpi um ríkisábyrgð til handa Íslenskri erfðagreiningu með orðunum “[m]ér finnst ótrúlegt að svokallaðir vísindamenn skuli taka upp á því að senda út í heim níðgreinar um fyrirtækið.” [skáletrun AP] Svona svarar hann þeim sem gagnrýndu hugmyndafræði ÍE og settu spurningamerki um það hvort siðferðilega rétt væri að innlima alla í gagnagrunninn (að þeim óspurðum - hugmyndin um "assumed consent").

Núverandi stjórn er ekki skárri, Jón Bjarnason lætur undan þrýstingi sérhagsmunaaðilla sem heldur því fram að erfðabreyttar lífverur séu hættulegur matur, og setur reglugerð um að það þurfi að sérmerkja fæðu sem inniheldur erfðabreyttar lífverur. Þrátt fyrir að engar vísindalegar röksemdir séu fyrir þessum staðhæfingum. Neytendur fá örugglega að borga fyrir merkinguna.

Katrín Jakobsdóttir Menntamálaráðherra virðist ekki heldur skilja mikilvægi grunnrannsókna. Í þremur greinum í Fréttablaðinu lagði hún mesta áherslu á samfélagslega ábyrgð vísindamanna og fræðimanna. Vandamálið er ekki það að vísindamenn séu ekki tilbúnir að leggja fræðilegt mat á mikilvæg mál og álitaefni, heldur það að ráðamenn íslensks samfélags hlustar ekki á vísindamenn. Eins og Einar Steingrímsson segir í nýlegri grein (birt í heild hér fyrir neðan):

Það er líka ámælisvert að ráðherra réð, sem sérstakan ráðgjafa sinn í endurskipulagningu háskólakerfisins, manneskju sem enga reynslu hefur af háskólastarfi (aðra en sem nemandi). Þetta helst í hendur við þá staðreynd að meðal æðstu stjórnenda íslensku háskólanna er nánast enginn sem hefur reynslu af starfi við erlenda háskóla, þótt HÍ og HR tali digurbarkalega um að hasla sér völl á alþjóðavettvangi. [feitletrun AP]

Vandinn er mikill og sögulegur, og vísindamenn og rýnihópar hafa margoft bent á leiðir til úrbóta á umgjörð vísinda hérlendis en þær tillögur daga allar uppi í ráðaneytinu eða Háskólaráði (sjá t.d. greinar Magnúsar K. Magnússonar og Eiríks Steingrímssonar: Gæði háskólarannsókna á tímum kreppu, Fjármögnun vísindarannsókna á tímum kreppu, Grunnannsóknir á tímum kreppu og hlutverk háskóla, Sameiginleg hlutverk og baráttumál vísindafólks) og grein Einar Steingrímssonar frá því júlí 2009 (Forystuleysið í háskóla- og vísindamálum).

Mikilvægast er að setja fé í samkeppnisjóði, en ekki útdeila þeim í krafti hefðar og pólitíkur.

Einnig er mikilvægt að ráðherra menntamála stígi fram fyrir skjöldu og viðurkenni mikilvægi grunnrannsókna  hérlendis.

Síðan þarf siðbót - þjóðfélagið þarf að læra rökræðu - það er munur á því að gagnrýna skoðun fólks og fólkið sjálft.

Það væri óskandi að stjórnendur landsins átti sig á eðli og mikilvægi vísindalegrar þekkingar.

Einar Steingrímsson birti greinina Stefnu- og ábyrgðarleysi menntamálaráðherra í Fréttablaði helgarinnar (23. október 2010).

Katrín Jakobsdóttir menntamálaráðherra skrifaði nýlega þrjár greinar undir fyrirsögninni "Háskólar í mótun" í Fréttablaðið. Þar talar hún um hlutverk háskóla og nauðsyn þess að huga að gæðum í starfi þeirra í yfirstandandi niðurskurði. Hún segir líka að ráðherra geti ekki hlutast til um málefni einstakra háskóla, og skal undir það tekið hér. Tilefni þess er hins vegar rangfærsla af hálfu ráðherra, þar sem hún veitist að tiltekinni háskólamanneskju á fölskum forsendum. Slíkt myndi ráðherra varla líðast í siðuðu landi, en hér gilda aðrar reglur um siðferði ráðamanna. Samtímis skýtur ráðherra sér undan allri ábyrgð á störfum sínum.

Þótt umræða um þessi mál hafi e.t.v. ekki náð eyrum almennings getur ráðherra ekki þóst vera óvitandi um harða gagnrýni á starf háskólanna frá mörgum bestu vísindamönnum landsins síðustu árin. Viðbrögð ráðherra nú eru af smjörklípugerðinni; hún útskýrir að ráðherra geti ekki beitt sér í málum einstakra háskóla en leiðir hjá sér umfangsmikla gagnrýni (m.a. frá tveim nefndum á vegum ráðuneytisins árið 2009, og meðlimum svokallaðs rýnihóps sem ráðherra skipaði sjálf í fyrra) um að íslenska háskóla- og vísindakerfið sé afar veikburða, þar skorti eftirlit með hvernig fjármunum sé varið, og lítið sem ekkert eftirlit sé með gæðum þess og skilvirkni. Afskipta- og meint ábyrgðarleysi ráðherra er sama viðhorf og stjórnvöld höfðu til bankanna fyrir hrun.

Ráðherra hefur talað um það nánast frá upphafi embættisferils síns að það þurfi að endurskipuleggja háskólastarf hér í kjölfar hrunsins, og hún talar nú um mikilvægi þess að standa vörð um gæði þessa starfs. Það eina sem hún nefnir að gert hafi verið fjallar um svokallað "samstarfsnet" ríkisháskólanna. Engin leið er að sjá hvernig þetta net muni auka gæði starfsins, hvað þá að það verði í takt við þau hundruð milljóna sem á að setja í þetta skrifræðisapparat. Einnig talar hún um fjölbreytnina í íslensku háskólastarfi (sem nær væri að kalla kraðak) eins og hún sé lykill að gæðum, sem lýsir litlum skilningi á gæðum háskólastarfs. Það er líka ámælisvert að ráðherra réð, sem sérstakan ráðgjafa sinn í endurskipulagningu háskólakerfisins, manneskju sem enga reynslu hefur af háskólastarfi (aðra en sem nemandi). Þetta helst í hendur við þá staðreynd að meðal æðstu stjórnenda íslensku háskólanna er nánast enginn sem hefur reynslu af starfi við erlenda háskóla, þótt HÍ og HR tali digurbarkalega um að hasla sér völl á alþjóðavettvangi.

Ráðherra segir einnig í greinum sínum "Á undanförnum misserum hefur mikið stefnumótunarstarf verið unnið í mennta- og menningarmálaráðuneytinu". Þetta er ekki rétt. Það hefur mikið verið talað, en engin stefna verið mótuð, heldur rekur ennþá allt á reiðanum. Auk þess hefur ráðherra framselt vald sitt til hagsmunaaðila, nefnilega rektora háskólanna, sem engum dettur í hug að muni gera umtalsverðar breytingar í eigin ranni. Eins og svo margt annað valdafólk á Íslandi þykist ráðherra enga ábyrgð bera á neinu sem undir hana heyrir. Hér verða ekki endurteknar þær tillögur sem fram hafa komið um hvernig efla megi gæði háskólastarfs á Íslandi, en bent er á greinaflokk sem birtist í FB þessa dagana eftir þá Eirík Steingrímsson og Magnús Karl Magnússon, og álit sem samið var af nokkrum meðlimum "rýnihóps" ráðherra í fyrra.

Íslenskir háskólar eru ekki sterkir í alþjóðlegum samanburði, og þeim mun hraka á næstunni, því dálítið af besta fólkinu er horfið úr landi og sá straumur mun þyngjast þegar niðurskurðarhnífnum er beitt á hvað sem fyrir verður, óháð gæðum. Afleiðing af því er að vonlaust verður að fá hingað öflugt fólk erlendis frá í talsverðan tíma. Þetta hefur ráðherra verið bent á ítrekað. Ráðherra hefur algerlega brugðist hlutverki sínu sem æðsta vald í menntamálum þjóðarinnar. Hún virðist ákveðin í að skilja eftir sig sviðna jörð, þar sem klíkur undirmálsfólks drottna yfir rústunum. [feitletrun AP]

Athugasemdir

[Arnar, 25.10.2010 kl. 13:20]

".. og setur reglugerð um að það þurfi að sérmerkja fæðu sem inniheldur erfðabreyttar lífverur."

Þetta getur nú virkað tvíeggja.   Td. er utan á öllum tölvum búnum Intel örgjörvum skrautlegur límmiði með orðunum 'Intel inside' (eða amk. Intel logoið) sem er látinn líta út eins og einhverskonar gæðastimpill.  Þetta byrjaði á sínum tíma þannig að tölvuframleiðendur voru skyldaðir af yfirvöldum að merkja tölvur sérkstalega ef þær innihéldu Intel búnað, til að vara viðskiptavini við.

[Arnar Pálsson, 25.10.2010 kl. 14:04]

Fyndið, ég vissi þetta ekki.

Ætli við þurfum ekki svona á fólk líka, "varúð ranghugmyndir innan kúpu" ;) GRÍN!!!!!!!