Rafræn lífást á tónum

Björk Guðmundsdóttir er stórmerkilegur tónlistamaður. Verk hennar eru alltaf hugvekjandi og fersk, og hún er sannarlega innblástur þeim sem upplifa skapandi kenndir og vilja finna þeim farveg.

Samkvæmt viðtekinni skilgreiningu merkir hugtakið lífást (Biophilia) að fólk hafi ást á lífinu. Nánar tiltekið að fólk þarfnist samneytis við lífverur og að upplifa náttúruna. Edward O. Wilson gaf árið 1984 út bók um hugtakið og sagði að biophilia fæli í sér "að menn leita eftir tengingum við aðrar lífverur eða náttúruna" ("the connections that human beings subconsciously seek with the rest of life"). Tilvitnanir í Wilson undirstrika þetta mjög vel:

Most children have a bug period, and I never grew out of mine.

 

Humanity is exalted not because we are so far above other living creatures, but because knowing them well elevates the very concept of life. (Biophilia, 1984, p. 22)

Í nútímasamfélagi hafa tengsl fólks og náttúru rofnað að miklu eða öllu leyti. Rétt tæpur helmingur nemenda minna í líffræði hafa verið viðstödd fæðingu dýrs (hvolps, kálfs, lambs...) og margir nútímamenn hafa aldrei út af malbiki stigið. David Suzuki lagði á það áherslu í erindi sínu í vor og haust, og í kvikmyndinni Force of Nature að menn væru að missa sambandið við náttúruna. Slíkt kann ekki góðri lukku að stýra, því að náttúran hefur áhrif á okkur og við á hana. Skilningur á náttúrunni er lykillinn að því að verjast henni og að verja hana.  Í þessu markmiði lagði E.O. Wilson nafn sitt við sérstakan Biophilugarð (E.O. Wilson biophilia center) þar sem amerísk börn fá að kynnast náttúrunni.

Tilraun Bjarkar felur í sér að blanda saman tækni og náttúrusýn, vefsíðan og apparötin hafa öll yfir sér náttúrulegan og líffræðilegan blæ. Það var sannarlega ekki tilviljun að Björk fékk David Attenborough til að lesa kynninguna fyrir Biophiliu. Myndbandið við hollow gæti allteins verið kennslumyndband í sameindaerfðafræði, þar sem áhorfandinn fylgir myndavél inn í iður frumunar og fylgist með hökti og skrölti ensímanna sem eftirmynda DNA (Drew Berry höfundur myndbandsins vann/vinnur hjá BBC).

Biophilia Bjarkar á að tvinna saman náttúru, tækni og tónlist. Náttúran hefur vissulega verið listamönnum viðfangsefni um töluverða tíð, hellamálverk, málverk af kúm og eplum og líkamspartalist síðustu aldar. Tónlist er hinsvegar sérstök, því hún er nær eingöngu bundin við mannfólk. Fuglar syngja vissulega, en þeir syngja sjaldan saman eða tileinka sér ný lög af sömu áfergju og við. Þessi sérkennilega ást og tónlistarþörf er líklega eitt af einkennum tegundar okkar. Oliver Sacks talar um tónást (Musicophilia) í þessu samhengi og lýsir í bók sinni bæði ótrúlegri tónlistarþörf og furðulegum tónlistarsjúkdómum. Bók Olivers er stórkostleg, vonandi get ég rætt hana frekar á þessari síðu þegar um hægist á síldarplaninu. Á meðan hlusta ég á lífástarveröld Bjarkar.

Björk flytur Biophiliu í fyrsta sinn hérlendis