Guð, fræði og geðveiki

Er geðlæknisfræðin í raun trúarbrögð? Þannig spurði Rob Whitley við Darthmouth háskóla, og Steindór J. Erlingsson ræðir í nýlegum pistli (hann skrifar nú pistla innihald.is). Þar segir Steindór meðal annars:

Jákvætt svar höfundarins, sem er alls ekki hafið yfir gagnrýni, kveikti strax áhuga minn enda mikill áhugamaður um trúarbrögð og trúargagnrýni. Var þó meðvitaður um það að ef ég hygðist skapa mér marktæka rödd í gagnrýnni umræðu um geðlæknisfræði væri ekki heillavænlegt að flagga þessu sjónarmiði. Púkinn innra með mér var ekki á því að sleppa tækifærinu enda hafði ég á undangengnum árum skrifað fjölda greina þar sem trúarbrögð voru gagnrýnd. Það hlakkaði í púkanum að geta líkt geðlæknum við presta.

Steindór er fljótur að hrista púkann af sér, og kafar á skemmtilega í þessa spurningu. Hann veltir upp tengslum sálfræði og trúarbragða, þótt að hann rýni ekki mikið í ástæður þess að fólk trúi. Michael Shermer, forkólfur Skeptic society, hefur fjallað um þá spurningu, nú síðast í bókinni Believing brain. Þar segir hann m.a.

I’m a skeptic not because I do not want to believe, but because I want to know. How can we tell the difference between what we would like to be true and what is actually true? The answer is science.

Skarpasti punkturinn er samt sá að allt mannfólk er útsett fyrir trú. Við trúum fyrst, en þurfum að hugsa til að efast. Það er ótal dæmi um að fólk hafi gifst hugmyndum sínum, og túlki allar staðreyndir í ljósi lífskoðanna/trúar/sannfæringar sinnar. Sbr. nær allar umræður í íslenskum fjölmiðlum og netheimum (t.d. umræða um ESB).

.. our most deeply held beliefs are immune to attack by direct educational tools, especially for those who are not ready to hear contradictory evidence.

Þetta er raunverulegt vandamál. Þorri fólks myndar sér skoðanir og ver þær með sínum bestu rökum.

Vísindin eru lituð af þessu vandamáli, það eru fjölmörg dæmi um langvinnar þrætur á vissum fagsviðum, þar sem einstaklingar stóðu við sína tilgátur og hvikuðu eigi. Það er sannarlega andstætt vísindalegri heimspeki, að geta ekki hvikað frá tilgátu ef gögn hlaðast upp sem afsanna hana. En engu að síður eru vísindin eina leiðin til að yfirvinna slíka skoðanafestu einstakra vísindamanna. Uppsöfnun þekkingar vísindanna heldur áfram þótt einstaka mammútar hangi í hvönninni eins og Þorgeir Hávarson í Gerplu (á þrjóskunni einni saman og ófær um að leita sér aðstoðar).

Er hægt og þá hvernig má best mennta fólk til að vega á móti þessum eiginleikum heilans?

Er hægt að gera fólk meðvitað um hversu auðveldlega við myndum okkur skoðanir?

Er hægt að fá fólk til að leggja tilfinningar sínar til hliðar og meta málefni á staðreyndum einum saman.

Trúarhneigð er ekki endilega slæmur eiginleiki. Hann gæti mögulega hafa þróast, líklega sem aukaafurð af aukinni getu til að greina mynstur og áhrifavalda í umhverfinu. Margir þróunarfræðingar og sálfræðingar hafa rætt þessa hugmynd, og hún hefur náð fótfestu í guðfræðinni einnig. Áhugasömum er bent á mjög athyglisvert viðtal við guðfræðinginn Guðmund I. Markússon. Hann skrifaði einnig kafla um þetta efni í Arfleifð Darwins.

Athugasemdir

[Arnar, 3.2.2012 kl. 10:11]

Hef lesið nokkrar áhugaverðar greinar um þetta (í td. newscientist) nýlega sem útskíra þetta einmitt út þannig að sameiginleg trú auki samkennd og traust milli einstaklinga í hópum.  Og þá eigi hópurinn að verða 'hæfari' en aðrir hópar sem búa kannski ekki við sama ástand.

[Jóhann (IP-tala skráð) 3.2.2012 kl. 15:18]

"Er hægt að fá fólk til að leggja tilfinningar sínar til hliðar og meta málefni á staðreyndum einum saman?"

Er þetta ekki gildishlaðin spurning?

Tilfinningar eru öðru fremur það sem gerir okkur mennsk, ekki staðreyndir.

[Arnar Pálsson, 3.2.2012 kl. 16:28]

Sæll Arnar

Það eru slatti af tilgátum uppi um mögulegt notagildi trúarbragða, sem og hvernig þau geta verið aukaafurð annara þátta sem hafa raunverulegt notagildi.

Hins vegar er töluvert snúnara að prófa tilgátur um aðlögunargildi eiginleika, sérstaklega hegðunar.

Eins og þú ýar að hafa einmitt verið sett fram líkön um val milli hópa, ekki bara einstaklinga (Sbr. David Sloan Wilson, sem kom til Íslands fyrir nokkru).

Sæll Jóhann

Ef við erum of trúgjörn sem einstaklingar, greinum ekki mun á samsæriskenningum og raunverulegum atburðum, þá þykir mér eðlilegt að samfélagið hugsi um leiðir til úrbóta.

Þú spyrð: Gera tilfinningar okkur mennsk, eða staðreyndir?

Ég spyr: Er allt sem við gerum án tilfinningar ómennskt?