Frelsi í akademíu og hlutverk háskóla

Bjarni Kr. Kristjánsson, skólabróðir og vinur vor, ritaði ágæta hugleiðingu um akademískt frelsi á fésbókarsíðuna sína.

Oft er talað um Akademískt frelsi. En hvað er það? Akademískt frelsi er hornsteinn háskóla og gerir þá að þeim einstöku stofnunum sem þeir eru. Hér á landi er mikilvægi akademísks frelsis bundin í yfirlýsingu íslenskra rektora 2005, sem og lögum um háskóla.

Í þessu frelsi felst að háskólar eiga að vera sjálfstæðir, frá stjórnvöldum og atvinnulífinu. Akademískt starfsfólk skólanna á að móta stefnu þeirra, sem og hverjir eru ráðnir til að starfa við hlið þeirra. Sumir halda því fram að hluti af akademísku frelsi háskóla sé réttur þeirra til að vera fjármagnaðir.

Akademíst frelsi veitir akademískum starfsmönnum háskóla rétt til að ákveða hvað og hvernig þeir kenna, hvað og hvernig þeir rannsaka og rétt til að tjá sig á opinberum vettvangi án þess að þeir eigi á hættu að missa vinnuna, eða vera refsað á annan hátt.

En frelsi fylgir ábyrgð. það er þannig krafa á akademíska starfsmenn: að þeir beiti gagnrýnni hugsun. Séu inn í því sem er að gerast í þeirra fræðigrein. Kenni á þann hátt að nemendur móti sína eigin gagnrýnu hugsun, eru ekki með predikanir, Séu heiðarlegir í sinni vinnu, svindli ekki í rannsóknum, stundi ekki ritstuld. Séu meðvitaðir um sinn eiginn bías og reyni að lágmarka hann sé þess kostur. Séu trúir sinni akademísku stofnun, vinni ekki utan hennar, að sinni fræðagrein án leyfis, hagi máli sínu þannig að ekki halli á stofnunina. Birti niðurstöður rannsókna sinna. Séu þáttakendur í innlendu og erlendu akademísku samfélagi.

Velti stundum fyrir mér hvort að allir akademíkerar séu meðvitaðir um þetta, og einnig hvort að stjórnendur allra háskóla hafi líka skilning á þessu. Hvað þá stjórnvöld, eða samtök atvinnulífsins

Ég er sammála mörgum punkum hjá Bjarna, þó maður hefði kannski orðað hlutina aðeins öðruvísi.

Síðasti punkturinn er sá sem veldur mestri togstreitu um háskóla. Ástæðan er sú, sem Páll Skúlason heitinn ræðir í bók sinni um háskólapælingar, að við höfum ólíka sýn á hlutverk háskólanna.

Sumir sjá háskóla sem framleiðslustöð fyrir sérhæfðan og mikilvægan starfskraft.

Sumir sjá háskóla sem uppsprettu hagnýtrar þekkingar og sprotafyrirtækja.

Sumir sjá háskóla sem miðstöð fræðilegrar hugsunar og leitar að vísindalegri þekkingu.

Eins og Bjarni segir þá eru háskólamenn, stjórnvöld og atvinnulíf með mismunandi skilning á hlutverki háskóla og mikilvægi akademísks frelsis, og einnig er skoðanirnar skiptar innan hvers hóps um sig. Margir háskólamenn nútímans halda að þeirra helsta hlutverk sé að þóknast iðnaði og atvinnulífi, en vanrækja fræðimennsku og þroskun gagnrýninnar hugsunar.