Geðröskun og lyfleysa

Vinur vor Steindór J. Erlingsson hefur um áratuga skeið glímt við geðsjúkdóm. Hann sveiflast milli hæða og lægða, stundum oft á dag. Sumir muna eftir persónulegri umfjöllun Stephen Fry um Bipolar-disorder í sjónvarpsþætti fyrir nokkrum árum, getur sjúkdómurinn farið illa með fólk og meðferðarúrræðin eru fá og mörg haldlítil.

Steindór fjallar um þetta í morgunblaði dagsins, sunnudaginn 27 september 2009, fyrirsögn greinarinnar er Listin að kljást við geðröskun. Þar rekur Steindór baráttu sína við sjúkdóminn, hleypir lesandanum að sínum innstu hugsunum og deilir af reynslu sinni.

Þrennt af því sem hann hefur lært er að i) hreyfing hjálpar við að hemja geðrösku, ii) það að setja sér skýr mörk (marklínur) hjálpar, og iii) að hugurinn hefur áhrif á lífeðlisfræði og þar með vellíðan. Þessi síðasti punktur tengist þeirri staðreynd að lyfleysa (placebo) hefur áhrif á huga og vellíðan einstaklinga. Áhrifin eru ekki bara ímyndun, heldur breyta þau starfsemi heilans og geta þannig gert fólki kleift að yfirvinna sársauka og vanlíðan.

Með orðum Steindórs (HAM er hugræn atferlismeðferð):

...ég las nokkrar vísindagreinar sem staðfesta að HAM og lyfleysur (placebo) valda raunverulegum breytingum á starfsemi heilans. Í mínum huga er hér um byltingarkennda vitneskju að ræða. Rannsóknirnar sem hér um ræðir fara t.d. þannig fram að tekin er mynd af starfsemi heila einstaklinga sem þjást af ákveðinni geðröskum fyrir og eftir inngrip með lyfi eða sálfræðilegri meðferð. Niðurstöðurnar hafa leitt í ljóst að HAM getur stuðlað að hliðstæðum breytingum á heilanum og geðlyf. Einstaklingur sem finnur fyrir bata eftir HAM-meðferð eða inntöku lyfleysu er því ekki að upplifa „ímyndun“. Gagnvirkt samband virðist ríkja á milli huga og heila, þ.e. milli hins sálfræðilega og félagslega annars vegar og hins vegar lífefna-, og lífeðlisfræði heilans. Þetta mun líklega hafa talsverðar afleiðingar fyrir skilning okkar á geðröskunum og í raun hvað felst í því að vera manneskja.

 

Greinin er aðgengileg á vef Steindórs, sem og örlítið lengri útgáfa.

Þar má einnig finna önnur skrif Steindórs um geðröskun, sem og pistla og greinar um vísindi og sögu.

Forvitnum er bent á fyrri færslur um þunglyndislyf og léleg tölfræði og framhald um þunglyndislyf og lyfjarisa.

Athugasemdir

[Anna Sigríður Guðmundsdóttir, 27.9.2009 kl. 12:53]

Sæll Arnar. Góður pistill og mjög nauðsenleg lesning fyrir alla, ekki síst miðað við álag á þessum tímum.

[Arnar Pálsson, 27.9.2009 kl. 13:47]

Sæl Anna

Grein Steindórs er mjög athyglisverð. Vonandi átta fleiri sig á því að geðröskun er bara sjúkdómur. Mér fannst frábært að heyra um jákvæðar ábendingar sem Steindór kom með.

Vonandi nýtast þær einnig fólki sem finnst það vera að kikna undan álagi í kjölfar hrunsins. Ég held að regluleg hreyfing hljóti að létta lund fólks meira en regluleg drykkja.

[Svanur Gísli Þorkelsson, 27.9.2009 kl. 23:10]

Það skiptir greinilega máli hverju fólk trúir þegar að kemur að svona sjúkdómum. Bara að maðurinn trúi því að verið sé að lækna hann breytir heilastarfseminni. Mjög merkilegt. Hvaða aðra sjúkdóma skyldi trú getað læknað?

[Erna (IP-tala skráð) 28.9.2009 kl. 01:09]

Já, þetta er sannarlega athyglisvert.  Það er vitað mál að heilinn framleiðir efni í smáum mæli sem geta haft svipuð áhrif og lyf sem gefin eru við ýmsum hlutum, eins og til dæmis verkjum.  Tilraunir sem gerðar voru við Columbia University fyrir nokkrum árum sýndu til dæmis að ef tekin var mynd af heila fólks sem var við það að fá staðdeyfandi meðferð á húð, framkallaði heilinn viðbrögð við lyfjunum áður en þau snertu einstaklinginn.  Þessi viðbrögð voru af sama skala (e. amplitude) og þau viðbrögð sem lyfin sjálf framkölluðu.

 Þannig að "anticipation" getur haft ansi mögnuð áhrif.  Samt er ekki hægt að taka svo djúpt í árina að þarna sé "trú" að "lækna" sjúkdóma því að lyfleysu áhrif eiga það sameiginlegt að ein og sér vara þau mun styttra en áhrif lyfja, þar liggur kötturinn grafinn.  Heilinn getur því sjálfur framkallað lækningaráhrif en ekki viðhaldið þeim.

[Steindór J. Erlingsson (IP-tala skráð) 28.9.2009 kl. 07:45]

Þetta er góður punktur hjá Ernu. Ef áreitinu sem stuðlaði að batanum, hvort sem það er lyf, HAM eða eitthvað annað, er ekki haldið við er mikil hætta á að einkennin taki sig upp aftur.

Varðandi lyfleysuáhrifin þá er mikilvægt að hafa í huga að stór hluti af virkni þunglyndislyfja virðist vera vegna þeirra. Í nýrri rannsókn, sem birtist í Journal of Affective Disorders, kemur þetta skýrt fram.  Þar komast höfundarnir að þeirri niðurstöðu að 68% af vikni þunglyndislyfja séu vegna lyfleysuáhrifa. Þeir vísa einnig í aðrar rannsóknir sem sýna að lyfleysuáhrifin séu allt að 82% af virkni þunglyndislyfja. Með þetta í huga leggja höfundarnir til að geðlæknar reyni sitt ýtrasta til þess að nýta undir lyfleysuáhrifin, m.a. með því að ýta undir jákvæða væntingar.

[Steindór J. Erlingsson (IP-tala skráð) 28.9.2009 kl. 08:12]

Þegar rætt er um rannsóknir á virkni þunglyndislyfja er mikilvægt að hafa eftirfarandi í huga:

1. Flestar slíkar rannsóknir er fjármagnaðar af lyfjafyrirtækjunum sjálfum og hafa rannsóknir leitt í ljós að slík fjárhagslegt tengsl auka verulega líkurnar á að útkoman verði jákvæð fyrir lyfið. 

2. Sjúklingarnir sem valdir eru til þess að taka þátt í slíkum rannsóknum þurfa að uppfylla svo ströng skilyrði að þeir endurspegla engan veginn hinn almenna þunglyndissjúkling. Þetta hefur leitt til grunsemda um að rannsóknasjúklingurinn svari lyfjunum betur en hinn almenni, nokkuð sem ný rannsókn staðfestir. 

[Arnar Pálsson, 28.9.2009 kl. 11:59]

Spurningin er auðvitað hvað felst í orðinu "lækna". Í mörgum tilfellum er ekki hægt að lækna sjúkdóma, en það er hægt að draga úr óþægindum þeirra vegna, sársauka og óþægindum.

Ég hélt alltaf að lyfleysa væri ímyndun, en það er greinilegt að áhrifin á taugakerfið eru umtalsverð. Það eru jákvæðar fréttir ef maður getur hlotið líkn með því að beita taugakerfinu á réttan hátt.

Mér er alltaf minnistætt viðtal við Eið Smára þar sem hann lýsti því þegar hann þurfti að eiga við sársaukann eftir öklabrotið. Sjúkraþjálfarinn sagði honum að bíta á jaxlinn, sársaukinn myndi dvína að lokum. Ef við umorðum þetta, þá er eins og heilinn myndi "hætta" að heyra í öklanum.

[Erna Magnúsdóttir (IP-tala skráð) 28.9.2009 kl. 15:27]

Lyfleysuáhrifin eru mjög heillandi fyrirbæri.  Til dæmis er mikilvægt að sá sem beitir þeim trúi því að þau valdi jákvæðum áhrifum.  Þannig blandast inn sálræn áhrif og samband læknis og sjúklings. 

Ég var ekki að reyna að færa rök fyrir því að lyfleysuáhrif virkuðu ekki.  Ég vildi bara draga úr staðhæfingum um að hér væri um að ræða "trú" sem "læknaði".

Mér finnst þetta líka mjög áhugaverðar pælingar með lyfjaprófanirnar og val á sjúklingum í þau og svo hlutverk lyfleysuáhrifa í virkni lyfja.

Ég hef það einhvern veginn á tilfinningunni að við séum á barmi uppgötvanna um starfsemi heilans sem eigi eftir aðgjörbylta hefðbundnum skilningi okkar á virkni hans.  

[Arnar Pálsson, 28.9.2009 kl. 16:05]

Erna

Ég er sammála, þetta eru mjög spennandi niðurstöður. Held að mín athugasemd hafi verið svar við Svani frekar en þér. 

Mér finnst frábærast að lyfleysu fyrirbærið er í raun jákvætt fyrirbæri, og þá hlýtur að vera mikilvægt að læra að brúka það rétt.