Gæsamatur finnst á Íslandi

Erfðafræðingar eiga nokkrar uppáhaldslífverur, t.a.m. vann Gregor Mendel með sykurbaunir og Thomas H. Morgan með ávaxtaflugur. Tilraunalífverur í erfðafræði eiga það flestar sammerkt að hafa stuttan kynslóðatíma, vera auðveldar í eldi og frekar smávaxnar. Helsta tilraunalífvera plöntuerfðafræðinga er gæsamatur (Arabidopsis thaliana), smávaxin planta sem finnst í Asíu, Evrópu og Ameríku.

Hingað til hefur gæsamatur ekki fundist hérlendis, ekki frekar en ávaxtaflugur. En nýlega uppgötvaðist stofn gæsamatar í fyrsta skipti á Íslandi. Tegundin fannst í maí 2015 á jarðhitasvæði við Deildartunguhver. Eintökum var safnað til þurrkunar og þeim síðan komið fyrir í plöntusafni AMNH á Akureyri þar sem þau fengu númerið VA21379. Blómknöppum og laufblöðum var einnig safnað á staðnum fyrir litningagreiningu og raðgreiningu erfðamengis.

Litningarannsóknir staðfesta auðkenni tegundarinnar, plönturnar frá Deildartungu eru gæsamatur. Raðgreining erfðamengis íslensku sýnanna var borin saman við gagnasafn, sem inniheldur 1001 stofn gæsamatar víðsvegar að úr heiminum. Engar vísbendingar eru um að íslenski stofninn sé uppruninn frá Norður-Ameríku. Íslensku sýnin eru skyldust þeim sænsku en skyldleikastuðinn er lágur. Niðurstaðan er að þótt plöntur sem fundust á Íslandi séu skyldari stofnum frá Skandinavíu en stofnum annars staðar frá, er ekki alveg ljóst hvaðan þær eru ættaðar.

Rannsóknina framkvæmdu Kesara Anamthawat-Jonsson prófessor við Líf- og umhverfisvísindadeild og Hjörtur Þorbjörnsson við Grasagarð Reykjavíkur og samstarfsmenn þeirra við Rannsóknastöðvar í Brno Tékklandi og Gregor Mendel stofnunina í Vín.

Niðurstöður rannsóknarinnar voru birtar í hinu íslenska búvísinda og náttúrufræðitímariti IAS.

Greinin er opin á netinu: Icelandic accession of Arabidopsis thaliana confirmed with cytogenetic markers and its origin inferred from whole-genome sequencing.

Mynd af gæsamat er úr skrá Náttúrufræðistofnunar Íslands.

Fyrst birt á vef Líf og umhverfisvísindastofnunar HÍ.

Gæsamatur nefnist ný planta

Kóralrifið í Kringlunni

Ef kóralrifið mikla væri í Kringlunni eða við hliðina á þinghúsinu í London, þá hefðum við verið búin að gera eitthvað. Mannfólk lifir ofan jarðar en ekki í vatni, þess vegna skynjum við svo illa hamfarir sem eiga sér stað í sjó eða vötnum. Nú eiga sé stað margskonar hamfarir neðan sjávarmáls eða í vötnum. Skólp frá borgum, iðnaði og landbúnaði eyðileggur lífríki vatna og sæva, raskar jafnvægi vistkerfi og hlutföllum lífvera. Plastdrasl safnast upp í höfum, sem agnarsmáar agnir eða gríðarstórir plastflekar. Því er spáð að magn plasts í hafinu verði meira lífmassi allra fiska áður en langt um líður.

 

Loftslagsbreytingar eru raunverulegar og af manna völdum. Áhrifin eru margþætt og alvarleg, t.d. gegnum súrnun sjávar og hlýnun sem breytir farleiðum og útbreiðslu tegunda.

Okkur er því miður enn tamt að hugsa um jörðina sem eign eða leikvöll, eitthvað sem við megum nýta okkur til viðurværis eða skemmtunar.

Alexander von Humbolt var einn sá fyrsti sem áttaði sig á því að lífríki jarðar er samtvinnað og heilstætt, að skógarnir anda og næra dýralíf á landi og vatni. Og að landbúnaður, iðnaður og mannana tilvist hefur áhrif á lífríkið og eiginleika jarðarinnar.

Reynum að sjá fyrir okkur kóralrif í Kringlunni, eða einhverstaðar í okkar eigin nærumhverfi. Þá er auðveldara að átta sig á vandanum og kveikja hjá sér viljann til aðgerða. Aðgerðirnar geta verið þær að ferðast gangandi eða hjólandi, sleppa utanlandsferðum, draga úr kaupæðinu, kaupa hluti sem eru umhverfisvænni (t.d. ekki umbúðir úr plati), ganga í eða styðja samtök sem berjast fyrir verndun umhverfis og vera óhrædd við að tala um mikilvægi umhverfisverndar nær og fjær.

Mynd er af hádegissól í desember, tekin á Seltjarnarnesi.

Fordæmalaus fölnun Kóralrifsins mikla