Stjórnvöld líta á steinsteypu sem menntun

Háskólar á Íslandi eru undirfjármagnaðir miðað við Háskóla á norðurlöndum og í norður Evrópu.

Í dýragarði George Orwell voru sum dýrin jafnari en önnur. Svínin sem stjórnuðu gerðu vel við sjálfa sig, á meðan hin dýrin höfðu það skítt.

Fyrir nokkru uppgötvaði einhver á alþingi Íslendinga, í ríkisstjórn eða fjármálaráðuneytinu snilldar brellu til að spara pening. Brellan felur í sér, að þegar ríkið semur um hærri laun tiltekins hóps, þá fylgir ekki nægt fé til stofnanna sem þeir vinna hjá. Þetta sést t.d. í Háskóla Íslands. Ríkið samdi við háskólakennara og prófessora um rúmlega 20% launahækkanir árið 2015. En í fjárlögum fyrir 2016 hækkaði framlag til Háskóla Íslands ekki í samræmi við kjarasamninginn. Því situr skólinn  upp með halla, hann verður vitanlega að borga starfsmönnunum hærri laun en skortir fjármagn til þess. Afleiðingin er sú að námskeið eru lögð niður, önnur kennd með 30% minna framlagi kennara, og verklegar æfingar og ferðir eru skornar niður, yfirvinna og nýráðningar bannaðar og lausráðnum starfsmönnum sagt upp.

Háskóli Íslands tók þátt í niðurskurði á ríkisútgjöldum eftir hrun, á sama tíma og hann tók við fleiri nemendum. Hann er rekinn fyrir mun minna fé en sambærilegir háskólar á norðurlöndum. Langvarandi svelti birtist bæði í í hrörnandi húsnæði, tækjabúnaði og kerfum, en einnig í versnandi kennslu, lélegra námsframboði, tærandi vinnuumhverfi og hrörnandi

Afleiðingin er lélegra nám til handa þeirri kynslóð sem nú nemur í háskólunum.

Í þessu ljósi er ágætt að rifja upp úrskurð kjararáðs, sem birtist eftir októberkosningarnar. Þar voru laun alþingismanna hækkuð um tæp 45%. Alþingi samþykkti fegrunaraðgerð á klúðrinu, en veruleikinn sem birtist í launahækkunum toppanna er annar en sá sem almenningur eða aðrir ríkisstarfsmenn lifa við. Fjárlög eða fjáraukalög til Alþingis verða örugglega næg til að standa fyrir þessum aukna launakostnaði. Meðal starfsmanna ríkisins eru því sumir jafnari en aðrir.

Nýjasta útspilið er svo áætlun um ríkisframlög til ársins 20120. Samkvæmt bókhaldinu á að auka fjárlög til háskólanna, en í tilfelli HÍ er aukningin eyrnamerkt Húsi íslenskra fræða. Með öðrum orðum, núverandi ríkisstjórn lítur á steinsteypu sem ígildi menntunar. Ég get alveg lofað því að steinsteypa getur ekki hjúkrað sjúklingi, menntað ungviði, reiknað úr stærð fiskistofna eða liðsinnt fórnarlömbum kynferðisofbeldis.

Jón Atli Benediktsson fjallaði um fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar í viðtali við Stundina. Þar segir:

Við teljum afar misvísandi og beinlínis ruglandi að Hús íslenskra fræða sé í áætluninni sett inn með framlögum til háskólanna. Öll hækkun framlaga í málaflokki háskóla fer til byggingar Húss íslenskra fræða fyrstu árin, þ.e. ekki er gert ráð fyrir hækkun framlaga til háskólanna fyrr en eftir að húsið hefur verið reist árið 2020. Þá munu losna um 700 milljónir króna og 1.500 milljónir árið 2021. Þetta þýðir að háskólastigið þarf að bíða í 4 ár eftir innspýtingu sem þó er mjög hógvær.

Menntun er undirstaða samfélags manna. Auðvitað þurfum við húsnæði fyrir kennslu og rannsóknir, en það er glapræði að taka það af rekstrarfé Háskólanna.

Eins og Alþingi fær örugglega næga fjárveitingu til að þingmenn fá örugglega sína 45% launahækkun er ólíklegt að næsta viðbygging við Alþingi leiði til fækkunar þingmanna eða lækkunar þingfararkaups. Napóleon og félagar passa sínar kökur, og bjóða ungu kynslóðinni steinsteypu í stað menntunar.

Opin vísindi

Í gamla daga voru bréf eina leið fræðimanna til að eiga samskipti. Ferðalög voru lúxus á nítjándu öld, og ef t.d. þýskir og bandarískir náttúrufræðingar höfðu áhuga á sama viðfangsefni skrifuðu þeir bréf frekar en að heimsækja hvorn annann.

Öld bréfanna var kveikjan að vísindatímaritum nútímans. Á þeim tíma var prentun kostnaðarsöm og gengu því áhugamenn og félög í samstarf við prentsmiðjueigendur um útgáfu vísindarita. Kjarninn í samkomulagi þeirra var að vísindamenn rituðu greinar, afsöluðu sér höfundaréttinum til útgefenda sem sáu síðan um prentun og dreifingu. Útgefendur öfluðu tekna með áskriftum. Kerfið var til mikilla heilla, fjöldi vísindarita margfaldaðist og niðurstöður og þekking dreifðist til vísindasamfélagsins.

Um lok síðustu aldar hafði landslagið breyst, með netaðgangi að vefsíðum og rafrænum útgáfum vísindagreina. Prentunin var ekki lengur nauðsynleg, og framsýnt fólk sá að e.t.v. væru útgefendu ekki nauðsynlegir heldur. Margir ráku sig nefnilega á að þeir gátu ekki nálgast allar birtar vísindagreinar, því að útgefendur kröfðust áskriftar eða eingreiðslu fyrir. Einnig var það dálítið skrýtið að vísindamennirnir gáfu frá sér höfundarétt en þurftu síðan allir að vera áskrifendur að tímaritum til að geta lesið sér til.

Public library of science og Biomed central breyttu landslagi vísindaútgáfu. Þau buðu upp á nýtt líkan, þar sem vísindagreinar voru opnar öllum á jörðinni (með netsamband) gegn því að höfundar eða stofnanir þeirra greiddu umsýslugjald. Einng spruttu upp gjaldfrjálsar skráarhirslur fyrir handrit eða birtar greinar, eins og arxiv.org síða sem eðlisfræðingar nota. Aðalhugmyndin hér er opinn aðgangur (open access), þ.e. sá að samfélagið styrkir rannsóknir og að samfélagið á skilið að niðurstöður þeirra séu öllum aðgengilegar. Nú er það svo að rannsóknasjóður íslands, sem styrkir meirihluta grunnrannsókna hérlendis krefst þess að vísindalegar niðurstöður séu aðgengilegar í opnum grunnum eða vísindaritum með opinn aðgang.

Nýverið var opnaður gagnagrunnur fyrir íslensku háskólanna opinvisindi.is.

Þar er hægt að skoða greinar eftir starfsmenn háskólanna. 

Skyldar greinar

Arnar Pálsson 7. júlí 2014 PLoS 1 upp í 100.000

Arnar Pálsson 15. apríl 2014 Ritrýni og skuggahliðar vefsins

Arnar Pálsson 16. júlí 2013 Opið aðgengi á Íslandi

Arnar Pálsson 11. janúar 2013 Að senda í PLoS One

Arnar Pálsson 4. mars 2013 Ný opin tímarit á sviði líffræði