Lítill plástur á brotna fingur

Undanfarinn mánuð höfum við fjallað töluvert um fyrirhugaðan niðurskurð til samkeppnissjóða Rannís. Þessir sjóðir styrkja grunnrannsóknir og tæknirþróun hérlendis, og eru hlutfallslega miklu minni en sambærilegir sjóðir í nágrannalöndunum. Ástæðan er margra áratuga vanræksla af hálfu ríkisins.

Í fyrra voru sjóðirnir hækkaðir í fyrsta skipti frá hruni, hvað varðar krónutölu. En það var gert á mjög klaufalegan hátt, innspýtingin var tengd veiðileyfagjaldinu og sérstakri fjárfestingaráætlun þáverandi ríkisstjórnar.

Þórarinn Guðjónsson forseti vísindafélagsins hefur sagt að þetta hafi verið mikið ógæfuspor, að tengja fjármögnun grunnrannsókna ákveðnum tekjustofni ríkisins. Ímyndið ykkur ef fjármögnun lögreglunar væri beintengd skatttekjum af hrökkbrauði og gistináttaskatti rukkuðum á Melrakkasléttu.

Samkeppnissjóðir stuðla að nýsköpun

Staðreyndin er að verðbólga undanfarinna ára hefur þýtt stöðuga minnkun á rannsóknasjóðunum, þannig að þeir sem stunda rannsóknir hafa lent í miklum vandamálum með fjármögnun og jafnvel þurft að segja upp fólki. Alvarlegast er að sjóðirnir eru aðallega nýttir í að greiða ungu vísindafólki laun, og viðvarandi hallæri, leiðir til þess að fólk hreinlega hættir námi eða byrjar aldrei. Með því að vanrækja samkeppnissjóðina, þá segir íslenska þjóðin*að hún vilji ekki þekkingarsamfélag og nýsköpun í hátækni og vísindum.

Ólga meðal vísindamanna

Vísindamenn hafa látið í sér heyra, og t.d. mótmæltu þeir fyrirhuguðum niðurskurði fyrir viku. Ástæðan fyrir ólgunni meðal vísindamanna er tvíþætt. Í fyrsta lagi er fólk langþreytt á lélegum aðbúnaði (t.d. innan stofnana) og styrkjaumhverfi hérlendis. Í öðru lagi var skvett á vonarneista. Innspýtingin í fyrra gaf von um betri tíma og meiri skilning meðal ráðamanna. En útspil nýrrar ríkisstjórnar (og alþingis ef það samþykkir þessi ákvæði í fjárlögum) er eins og hurð sé skellt á hönd. Fólk öskrar ef fingur þeirra eru brotnir, og enn hærra þegar vonir bresta.

Rannís refsað fyrir ráðdeild

Til að bæta gráu ofan á svart, var fyrirhugaður næstum 400 milljóna niðurskurður í fjáraukalögum fyrir 2013. Um var að ræða peninga til rannsóknasjóða, sem Rannís (Rannsóknamiðstöðu Íslands) úthlutaði ekki í ár, heldur ákvað að geyma yfir á næsta ár. Samkvæmt þessum fyrirætlunum átti að refsa Rannís fyrir ráðdeild í ríkisrekstri. Blessunarlega var þessu breytt í annari útgáfu fjáraukalaga. Vísindasamfélagið á Íslandi fékk því plástur á brotna fingur, en dyrin er ennþá lokuð.

Nú liggur fyrir að fræða stjórnvöld, alþingi og landsmenn flesta um mikilvægi rannsókna fyrir þjóðlíf hérlendis og sóknarfæri samfélagsins og atvinnuveganna.

E.s. María Rut Kristinsdóttir, formaður stúdentaráðs ritar einnig góða grein í blað dagsins um niðurskurð í HÍ og hækkun skólagjalda.

Ítarefni og skyldir pistlar.

Þórarinn Guðjónsson Vísindafélag Íslendinga í 95 ár Fréttablaðið 13. desember 2013

Þórarinn var gestur Sjónmáls á Rás 1 9. desember.

Einnig var rætt við hann í Býtinu á Bylgjunnii 4. desember.

María Rut Kristinsdóttir Sérstakur skattur á námsmenn Fréttablaðið 13. desember 2013

*Eða þeir sem hafa meirihlutaumboð hennar á þingi!

Niðurskurður í nýsköpun

Fyrirhugaður niðurskurður á kvikmyndasjóði, rannsóknasjóði og tækniþróunarsjóði er til þess fallinn að grafa undan íslensku þjóðlífi og efnahag. Ríkistjórnin hefur valið mjög sérkennilega pósta fyrir niðurskurð, einmitt þá sem geta skilað mestu til þjóðarbúsins og ímyndar landsins út á við.

Ísland er þekkt fyrir einstaka og óspillta náttúru, sem er iðullega ástæðan fyrir því að kvikmyndagerðarmenn sækja hingað. Hin ástæðan er sú að íslenskir kvikmyndagerðarmenn eru frábærir, fjölhæfir og úrræðagóðir.

Á sama hátt eru íslenskir vísindamenn vel liðnir, þeir standa sig vel erlendis í framhaldsnámi og margir hverjir ná góðum árangri eftir að þeir flytja heim aftur. Margir vísindamenn stunda grunnrannsóknir á meðan aðrir stunda hagnýtari rannsóknir. Margir vísindamenn fá þjálfun við grunnrannsóknir, sem þeir búa að þegar þeir stunda rannsóknir með hagnýtingu í huga.

Tveir forkólfar atvinnulífsins (Davíð Lúðvíksson og Haukur Alfreðsson) leggja áherslu á mikilvægi þess að styðja við Tækniþróunarsjóð, í grein í Fréttablaði dagsins. Þeir segja:

Öflugt rannsókna- og þróunarstarf hefur skilað því á undanförnum árum að nú koma um 20% gjaldeyristekna þjóðarinnar frá fyrirtækjum í tækni- og hugverkagreinum. Árangurinn kemur einnig fram í aukinni verðmætasköpun og framleiðni í öðrum útflutningsgreinum, t.d. fiskiðnaði, ferðaþjónustu og orkutengdum iðnaði. 

Þeir taka dæmi um fyrirtæki sem fékk 175 milljóna styrk og endurgreiðslu á vaski frá ríkinu, en sem skilar næstum tvöfaldri þessari upphæði í ríkiskassann. Þeir halda áfram og segja:

Þetta er ekkert einsdæmi því þau fyrirtæki sem hlotið hafa viðurkenningu Vaxtarsprotans fyrir góðan vöxt gefa öll svipaða mynd. Ef skoðað er úrtak þrettán fyrirtækja sem fengu styrki úr Tækniþróunarsjóði árið 2005 þá jókst heildarvelta þeirra úr 20 milljörðum 2005 í 118 milljarða á árinu 2012. Starfsmannafjöldinn fór úr nær 500 í um 1.000. Fyrirtækin greiddu framlög ríkisins 20-40 falt til baka á tímabilinu. 

Miklar hliðstæður eru með listum og vísindum. Bæði byggja á sköpunarkrafti fólks sem einnig getur tileinkað sér aðferðir, gagnrýna hugsun og vönduð vinnubrögð. Í ofan á lag bætist síðan brennandi áhugi sem skilar sér í miklu vinnuframlagi og festu, sem leiðir til þess að jafnvel fjarstæðukenndum hugmyndum eða verkefnum er fylgt til loka*.

Og bæði listir og vísindi byggja á stuðningi samfélagsins, því ávextirnir eru ekki endilega tilbúnir á markað eða þóknanlegir ríkjandi fyrirtækjum og öflum.

Ég hvet alþingi til að falla frá fyrirhuguðum niðurskurði á nýsköpun, jafnt í listum sem vísindum.

Ítarefni:

Davíð Lúðvíksson og Haukur Alfreðsson Fjárfesting í nýsköpun skilar sér strax í ríkissjóð Fréttablaðið 12. desember 2013.

*Í tilfelli vísindanna er það þegar búið er að afsanna tilgátu rækilega.

Skora á ríkisstjórn Íslands