Pistlapakki

Ég vil benda áhugasömum á nokkra nýlega og forvitnilega pistla. Þeir eru sannarlega úr sitthvorri áttinni.

Villi benti mér á að pistlar Freys Eyjólfssonar útvarpsmanns og Geirfugls eru aðgengilegir á vef RÚV. Ég mæli sérstaklega með pistli hans um Denisovans mennina, sem voru frændur Neanderthalsmanna en æxluðust einnig við Homo sapiens. Hann segir meðal annars:

Nýi maðurinn, sem ekki hefur enn fengið nafn en verið kallaður Fjallamaðurinn, fannst í helli í Altai fjöllum í Síberíu. Þetta er að vísu ekki meira en lítið fingurbein sem fannst og er talið vera um 30.000 ára gamalt, en það er engum vafa undirorpið að hér er á ferðinni ný  manntegund. Þetta þykja stórtíðindi í vísindaheimnum að sérstök manntegund hafi lifað á þessum tíma á norðurhjara veraldar í Asíu en þar hafa ekki áður fundist svo gömul mannabein. Það er ekki síður stórmerkilegt að lítill hópur nútímamanna sem nú býr á Melanesíu í Kyrrahafi er erfðafræðilega skyldur þessum dularfulla manni í Síberíu.

Björgvin Leifsson líffræðingur og kennari skrifar vandaðan pistil um erfðabreyttar lífverur (sem ég fékk að lesa yfir): 

Að undanförnu hefur talsvert verið rætt um kosti og galla erfðabreyttra lífvera í fjölmiðlum og meðal almennings og stjórnmálamanna. Oft hefur umræðan einkennst af töluverðri vanþekkingu, sem er iðulega undanfari fordóma. Í þessu greinarkorni reyni ég að útskýra erfðabreytingar og erfðabreyttar lífverur á alþýðlegan hátt í þeirri veiku von að einhverjir hafi gagn og gaman af.

Róbert A. Stefánsson, Rannveig Magnúsdóttir, og Guðmundur I. Guðbrandsson skrifa um ágengar tegundir í sjó. Umræðan hefur snúist að miklu leyti um innfluttar plöntur og skógartré, en vistkerfi sjávarins er mikilvægara fyrir efnahag okkar og því fyllilega ástæða til að meta hvort framandi tegundir ógni því eður ei. Þetta er fjarri því að vera auðveld spurning:

 Flutningur framandi lífvera milli hafsvæða er mikið áhyggjuefni á heimsvísu því víða hefur orðið tjón á lífríki sjávar vegna ágengra tegunda. Skaðinn hefur verið frá því að vera smávægilegur upp í að kollvarpa heilum vistkerfum. Framandi lífverur hafa líka valdið skemmdum á skipum, veiðarfærum, vatnsleiðslum og eldi fisks og skeldýra. Á lista yfir óæskilegustu lífverurnar sem staðfest hefur verið að flytjist milli landa á þennan hátt eru m.a. skeldýr, krabbadýr, þörungar og bakteríur sem hafa valdið skaða á lífríki í Vestur-Evrópu. Með hækkandi hitastigi sjávar hafa víða skapast skilyrði fyrir framandi tegundir til að koma undir sig fótunum í umhverfi sem þær hefðu annars ekki getað þrifist í.

Að síðustu las ég nýverið umfjöllun Vantrúar um þingsályktunartillögu Árna Johnsen um "um mikilvægi fræðslu um kristni og önnur trúarbrögð og lífsviðhorf"

Greinargerðin með umfjölluninni er að mínu viti frekar döpur, svona á par við greinargerð um bann við útiræktun á erfðabreyttum plöntum. Vantrúarmenn eru einnig þeirrar skoðunar, og benda einnig á að greinargerðin sé næstum orðrétt úr ranni Gísla Jónssonar (sem birti mjög áþekka grein á vef biskupsstofu):

Til að unnt sé að fjalla um þessa tillögu þarf að feðra hana rétt. Greinargerðin, sem fylgir tillögunni, er nánast orðrétt og samhljóða pistli sr. Gísla Jónassonar er birtist á vefriti Biskupsstofu, http://www.tru.is, þann 7. desember sl. Þingskjalið er þó að sönnu lagt fram nokkrum dögum fyrr, en báðir eru sr. Gísli og 1. flm. tillögunnar stakir heiðursmenn með óflekkað mannorð og því útilokað að um ritstuld sé að ræða. Því verður að telja líklegt að þingsályktunartillagan sé unnin í nánu samstarfi við Þjóðkirkjuna og að hún sé jafnvel runnin undan rifjum hennar, enda samband þings og kirkju ákaflega náið og frjósamt eins og alkunna er.

Tilvitnanir en ekki vinsældir

Einn mælikvarði á mikilvægi rannsókna er hversu margar tilvitnanir ákveðin vísindagrein. Segjum að Emil birti grein um aðferð til að bæta líðan mjólkurgeita. Vísindamönnum sem finnst mikið til þeirrar rannsóknar vitna í grein hans, þegar þeir birta sínar greinar um skyld efni. Því mikilvægari sem rannsókn Emils er, því fleiri vitna í hana. Þannig vitna mjög margir í grein Watson og Crick um byggingu erfðaefnisins, þar sem um var að ræða grundvallaruppgötvun í líffræði. Vinsældir hafa ósköp lítið með þetta að segja, þótt sýnileiki greina (hvar þær eru birtar og hversu mikið er um þær fjallað) skipti vissulega máli (sbr. Í fréttum eða fokinn).

 

Thomson Reuters halda úti stórum gagnagrunni um birtar vísindagreinar og tilvitnanir á milli greina. Það gefur fyrirtækinu tækifæri á að mæla áhrif ritrýndra vísindagreina á vissu tímabili. Á hliðstæðan hátt er hægt að meta áhrif vísindatímarita, háskóla og stofnanna.

Í samantektinni komast þrír starfsmenn Íslenskrar erfðagreiningar á topp tíu yfir þá vísindamenn sem mest er vitnað til á árinu 2010. Auk Kára eru þetta Unnur Þorsteinsdóttir, hægri hönd forstjórans, og Augustine Kong yfirmaður tölfræðideildar fyrirtækisins. Kári hefur verið meira í sviðsljósinu en bæði Unnur og Augustine eru vel að heiðrinum komin enda hafa þau leyst mörg praktísk og vísindaleg vandamál í starfi sínu. Augustine fór fyrir hópi sem uppgötvaði aðferð til að ákvarða hvort að ákveðnir litningabútar væru frá mömmu eða pappa. Vandamálið er að ef einstaklingur er arfblendin um margar stökkbreytingar á ákveðnu svæði í erfðamenginu er ómögulegt með hefðbundnum aðferðum að greina hvaðan hver stökkbreyting kemur. Með þessari aðferð (fösun með skyldleika - phasing by descent) er t.d. hægt að segja til um hvaða stökkbreytinga sitja saman á tiltekinni útgáfu af litningi 3. Það er að mínu viti merkilegasta uppgötvun starfsmanna ÍE, er lykillinn að öllu starfi ÍE nútildags og gefur þeim forskot á samkeppnisaðillana.

Tilvitnanir eru samt hvorki upphaf né endir alls, t.d. hefur grein Augstine Kong og félaga um fösunina aðeins fengið 31 tilvitnun (24. mars. 2011) á meðan aðrar greinar ÍE hafa rakað saman fleiri hundruð tilvitnunum. Margar mikilvægustu uppgötvanir vísindasögunar voru hundsaðar af samtímamönnum, á meðan þeir einbeittu sér að "léttvægari" vísindum. Einnig er sum fræðasvið afmarkaðari og lykiluppgötvanir sem hafa áhrif út fyrir fræðasviðið ná ekki athygli heimsins fyrr en eftir dúk og disk. Það er engu að síður gaman að heyra að niðurstöður íslenskrar erfðagreiningar hafi víðtæk áhrif á líffræði og læknisfræði, þó mig gruni að í aldarlok verði ljóst að sumar af minna "vinsælum" greinum fyrirtækisins hafir reynst merkilegastar.

 

Meðal „heitustu“ rannsókna ársins