Enga mengun í heimabyggð, iðnaðarfjörður í boði Reykjavíkur

Öðlingurinn Einar Tönsberg tónlistarmaður og jarðfræðingur ritar stórgóða grein í Kjarnann um skipulag höfuðborgarsvæðisins og mengunarstefnuna sem Reykjavíkurborg hefur rekið í Hvalfirði.

Járnblendisverksmiðja var byggð á Grundartanga, og álver fyrir síðustu áramót. Á þeim tíma stóðu Kjósverjar á móti þessum fyrirætlunum, af þeirri ástæðu að frá verksmiðjum bærist mengun sem ekki sé samrýmanleg landbúnaði. Andóf þeirra duggði lítt, álverið var stækkað og nú er Kísilverksmiðja í kortunum.

Rökin sem oftast eru notuð, eru þau að mengunin sé lítil sem engin og engum hættuleg innan þynningarsvæðis.

Ef það er svo lítil mengun af þessum verksmiðjum, af hverju eru þær ekki settar í Fossvog eða Garðarbæ?

Grein Einars byrjar á þessum orðum:

Mikil vinna hefur verið lögð í nýtt skipulag fyrir höfuðborgarsvæðið er ber yfirskriftina Höfuðborgarsvæðið 2040. Sjö sveitarfélög mynda höfuðborgarsvæðið samkvæmt skipulaginu og er eitt þeirra Kjósarhreppur.

Lykilatriði í stefnunni er að vöxtur svæðisins verði hagkvæmur og ekki verði gengið á umhverfisgæði þeirra sem þar búa fyrir.

Í skýrslunni er talað um að gera umhverfið þannig úr garði að það auki vellíðan, bæti andlega heilsu og hvetji til hreyfingar. Umhverfi er talið heilsuvænt ef það t.d. tryggir hreint vatn og loft, er almennt ómengað og kveiki jákvæðar hugsanir og tilfinningar. Talað er um gott ræktarland sem verðmæti og að mikilvægt sé að öflugur landbúnaður sé innan 50 km frá markaði.

Stefna Reykjavíkurborgar í uppbyggingu á iðnaðarsvæðinu á Grundartanga brýtur öll þessi fögru fyrirheit. Þaðan berst nú þegar mikil mengun, allt í senn loft,- sjón- og hljóðmengun, og svæðið hefur mjög neikvæð áhrif á andlega heilsu margra Kjósverja.

Ég hvet fólk til að lesa greinina.

Einar Tönsberg 23. apríl 2015 Iðnaðarfjörður í boði Reykjavíkur.

Til upplýsingar, ég er kjósverji í aðra ættina og alfarið á móti því að byggja stíflur um allt land til að selja ódýra orku frekum iðnaði.

Brotalamir í HÍ

Eitt það frábærasta við rektorskjörið við Háskóla Íslands var að fólk fór loks að ræða opinberlega vandamálin sem plaga skólann. Frambjóðendur gerðu sér allir grein fyrir því að margt þurfti að laga, bæði í starfi, skipulagi og fjármögnun skólans. Jón Atli Benediktsson var kosinn rektor og hefur góða innsýn í vandamálin og áskoranirnar.

Ein brotalöm sem afhjúpaðist í umræðunni tengist nýliðun og ráðningum til HÍ. Fyrir nokkru fékk ég að setja inn bréf sem Erna Magnúsdóttir nýdoktor og stundakennari sendi á starfsmenn HÍ. Bréf hennar var sent í kjölfar bréfs sem Kristján Leósson sendi á starfsmenn 16. apríl. Kristján féllst á endurprentun bréfsins og fylgir það hér.

--------------------------------

Kæru fyrrverandi samstarfsmenn

Það hefur verið áhugavert að fylgjast með umræðum um málefni skólans í aðdraganda rektorskjörs. Sjálfur get ég ekki tekið þátt í þessari mikilvægu kosningu, enda ekki lengur starfsmaður Háskóla Íslands.

Ég vona þó að mér verði fyrirgefin sú framhleypni að senda póst á þennan lista, þar sem ég vil endilega deila með ykkur reynslu minni af því að sækja um fasta stöðu við skólann, nánar tiltekið í rafmagnsverkfræði (þar sem auglýst var eftir lektor í rafeindatækni).  Ég taldi mig uppfylla öll skilyrði auglýsingar þar sem m.a. kom fram að "Umsækjendur skulu hafa lokið dokorsprófi í rafmagns- og/eða tölvuverkfræði. Auk þess er krafist  góðrar samstarfshæfni og lipurðar í mannlegum samskiptum og þurfa umsækjendur að uppfylla skilyrði iðnaðarráðuneytisins fyrir löggildingu í starfsheitið verkfræðingur".
Umsóknarferlið var með eftirfarandi hætti:

11. desember 2013        Umsóknarfrestur rennur út
30. janúar 2014        Staðfesting á móttöku umsóknar (t+50 dagar)
13. maí 2014            Staðfesting á hæfi umsækjanda (t+153 dagar)
26. febrúar 2015        Tilkynning berst um að staða hafi verið lögð niður (t+442 dagar)

Þess má geta að sjö umsækjendur uppfylltu lágmarkskröfur, sex erlendir umsækjendur og undirritaður. Nú veltir maður fyrir sér hvort þetta ferli sé eðlilegt, boðlegt umsækjendum eða líklegt til að auka orðstír skólans á alþjóðavettvangi.

Ég gæti líka hafa hugsað með mér að e.t.v. þætti hvorki ég né nokkur hinna umsækjendanna hæfur til að gegna umræddri stöðu, þrátt fyrir að ég hafi starfað í (tímabundinni) stöðu sem vísindamaður við skólann um árabil og byggt upp öfluga rannsóknaaðstöðu sem hefði nýst vel til framhaldsnáms í umræddri grein (aðstöðu sem nota bene er ítrekað flaggað í auglýsingum og kynningarefni skólans), kennt í fjölda  námskeiða, setið sem námsbrautarformaður og sem formaður Hugverkanefndar HÍ/LSH, aflað ásamt samstarfsmönnum um 200 milljóna í rannsóknstyrkjum, leiðbeint meistaranemum, doktorsnemum og nýdoktorum sem sumir hafa haldið til frekara náms og rannsóknastarfa við Harvard, Oxford og helstu tækniháskóla á Norðurlöndum, verið fulltrúi skólans í fjölda útvarps-, sjónvarps- og blaðaviðtala, kennt í Háskóla unga fólksins og svo mætti áfram telja.

Það vildi því svo heppilega til að mér gafst tækifæri til að gera vísindalega samanburðartilraun þegar staða dósents var auglýst við Konunglega tækniháskólann í Stokkhólmi (KTH) nú fyrir síðustu áramót. Það umsóknarferli var svo:

7. nóvember 2014            Umsóknarfrestur rennur út
7. apríl 2015               Valdir umsækjendur boðaðir í viðtal (t+151 dagur)
18. maí 2015                Ákvörðun um forgangsröðun umsækjenda liggi fyrir (t+192 dagar)

Þar sem ég er nú einn þriggja umsækjenda sem boðaðir hafa verið í viðtal þarf ég kannski ekki að óttast að ég sé mögulega vanhæfur til að gegna stöðu við öflugan rannsóknaháskóla og í staðinn get ég einbeitt mér að því að undirbúa kennslufyrirlestur egna viðtalsins í næsta mánuði, sem skv. fyrirmælum á að miðast að nemendum á fyrra ári í meistaranámi í rafmagnsverkfræði, rafeindatækni og eðlisfræði.

KTH er í sæti númer 126 á hinum margumtalaða Times Higher Education lista. E.t.v. mætti lesa það úr fyrra ferlinu sem rakið er hér að ofan að HÍ stefni í hóp 100 bestu háskóla heims með því að setja ráðningarviðmið sín skör hærra en hjá skólum í sætum 101+.

Eða maður getur lesið það út að pottur sé brotinn í rafmagnsverkfræðideild, í gæðamálum skólans og í áherslum varðandi framhaldsnám og þverfaglegar rannsóknir.

Ef ég hefði haft atkvæðisrétt í rektorskjöri 2015, þá hefði Guðrún Nordal fengið mitt atkvæði. Ég er viss um að hún getur lagt sitt af mörkum þannig að finna megi (og hér fæ ég að láni orð hins ágæta þingmanns Helga Hrafns Gunnarssonar) „...hógværar, ódýrar og einfaldar  lausnir sem myndu koma okkur fram á veg. Þá getum við kannski hætt þessum andskotans sandkassaleik. Fyrirgefið dónaskapinn.“

Með vinsemd og virðingu

Kristján Leósson, B.Sc.Eng, B.A., M.Sc., Ph.D.
Framkvæmdastjóri Efnis-, líf- og orkutæknideildar hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands
http://uni.hi.is/kleos

------------------

Svör rektorsframbjóðenda voru frekar almenn, en málið snertir Jón Atla beint, því ráðningin átti að vera við deildina sem hann starfar við. Hann sór af sér ákvörðunina, þar sem hann sem aðstoðarrektor hefur ekki tekið þátt í stjórnun deildarinnar, og vísaði til sjálfstæði deilda við ráðningar.

Nokkrir kennarar furðuðu sig á þeirri ákvörðun rafmagnsverkfræðideildar að ráða ekki Kristján, m.a. vegna þess að hann er öflugasti vísindamaður á sviði örtækni hérlendis.

Sjálfur hef ég lent í áþekkri stöðu, þegar ég sótti um stöðu lífupplýsingafræðings sem átti að vera með tengsl við Kerfislíffræðisetur. Ég var metinn hæfur, en eftir langa bið barst bréf þess efnis að ákveðið hafi verið að ráða ekki í stöðuna.

Bréfið frá Sviðsforseta Verk og náttúruvísindasviðs var á þá leið.

Fulltrúi stjórnar Kerfislíffræðinnar kom til mín í erindagerð um að það
hefði metist hæft fólk í starfið en að þeir væru ekki á því sviði sem þeir
hefðu viljað til að byggja upp grúppuna.  Eftir langar umræður féllst ég á
að þeir auglýstu aftur, en þá með nánari lýsingu á þekkingu og reynslu
þeirra sem þeir eru að leita að.

Sem er ansi merkilegt, því að ég var ekki einu sinni boðinn í viðtal, þar sem meta hefði mátt samstarfsmöguleikana og samlegð. Ég mun ekki fyrir mitt litla líf halda því fram að rannsóknir mínar séu á sama pari og Kristjáns Leóssonar, en tveimur árum síðar var ég ráðin í stöðu lífupplýsingafræðings við Líf og umhverfisvísindadeild HÍ.

Það hafa verið gerðar breytingar á ráðningarferlum við Háskóla Íslands, en augljóst er að margt er óunnið enn. Nýr rektor hefur einstakt tækifæri til að láta gott af sér leiða á þeim vettvangi. Starfsmönnum Háskólans ber líka skylda til að taka þátt í umræðu og starfi til að lagfæra þessa brotalöm og aðrar. Látum tíma nýs rektors einkennast af beinskeyttri, heiðarlegri og uppbyggilegri umræðu um hlutverk, skyldur og sóknarfæri Háskóla Íslands.

Fjármögnun og framkvæmd kosningabaráttu rektorsefna, og rannsóknarplön ef kosinn

Kæru rektorsframbjóðendur og samstarfsmenn

Það hefur verið örvandi og ánægjulegt að fylgjast með opinni umræðu um stöðu, stefnu og markmið Háskóla Íslands. Það væri yndislegt ef rektorskosningar væru á hverju ári.

Í kjölfarið af góðum ábendingum Vilhjálms Árnasonar og eftir samræður við félaga, spruttu nokkrar spurningar til frambjóðenda um kosningabaráttuna og framtíðarplön. Þær eru fæstar mínar, en ég held að þær eigi erindi við frambjóðendur og kjósendur.

Á undanförnum mánuði hafa frambjóðendur prentað úrval plakata, myndbanda, boðið snittur, safa og áfengi, auglýst í kvikmyndahúsum og á öðrum miðlum.

1) Rétt eins og stjórnmálaflokkar þurfa að standa skil á fjármögnun framboða sinna og kosningarbaráttu, er ekki sanngjarnt að rektorskandidatar upplýsi kjósendur um fjármögnun?
2) Hvað kostar kosningarbaráttan?
3) Hvaða einkaaðillar, félög eða fyrirtæki styrkja viðkomandi frambjóðanda og hversu mikið?

Einnig má spyrja um hvernig hafa frambjóðendur fengið fólk til að standa í kosningarbaráttunni.
Mikilvægasta málið varðar stöðu undirmanna - þar sem tveir frambjóðendur eru í stjórnunarstöðum í Háskólanum (eru t.d. yfir Árnastofnun og Miðstöð framhaldsnáms) og reka stóra rannsóknarhópa.

4) Hafa frambjóðendur fengið undirmenn sína til að standa í kosningarbaráttu?
5) Ef svo er - er ekki um hagsmunaárekstra að ræða?

Seinustu spurningarnar fjalla um framtíðarplön í rannsóknum, ef viðkomandi verður kosinn rektor.

6) Hyggjast frambjóðendur leggja rannsóknir sínar á ís, ef þeir eru kosnir?
7) Hyggjast frambjóðendur setja kennslu og aðra stjórnun til hliðar, ef þeir eru kosnir?
8) Ef spurningu 6 eða 7 var svarað neitandi, hvernig ætlar viðkomandi að forðast hagsmunaárekstra sem starfandi vísindamaður/stjórnandi og yfirmaður stærsta háskóla landsins?

Ég hef ekki sótt alla fundi og lesið allt efni, og biðst forláts ef hér er hamrað á gömlu járni.

Með vinsemd og virðingu,

-------

Spurningar þessar spruttu úr samræðum við góða félaga, og sendi ég þær á rektorsframbjóðendur og Hi-starf í dag.

Guðrúnu Nordal til að stöðva atgerviflótta frá HÍ

Í dag hafa mjög forvitnilegar reynslusögur verið senda á starfsmenn Háskóla Íslands, af ungum vísindamönnum sem eru orðnir langþreyttir á ástandinu.

Ég tel nauðsynlegt að fá nýtt fólk í æðstu stjórn skólans, og hvet stúdenta og starfsmenn til að kjósa Guðrún Nordal.

Eitt bréf kom frá Ernu Magnúsdóttur, sem hún gaf leyfi fyrir að ég endurprentaði hér.

----------------

Kæra samstarfsfólk,

Bréfin frá Kristjáni Leóssyni og Sigrúnu Hreinsdóttur hafa vakið mig til umhugsunar og ég finn mig knúna til að leggja orð í belg.

Ég hef starfað sem sérfræðingur við Háskóla Íslands í nær þrjú ár, og tók þá ákvörðun að flytja til Íslands full af bjartsýni eftir meira en áratug í námi og við störf í Bandaríkjunum og Bretlandi. Ég er nefnilega svo heppin að vera lífvísindamanneskja og hafa fengið að taka þátt í þeirri frábæru uppbyggingu vísindasamstarfs sem hefur átt sér stað við Lífvísindasetur Háskóla Íslands undanfarin ár.

Ég verð að vera algerlega hreinskilin og lýsa því yfir að þegar ég hélt utan í nám árið 2001, var ég viss um að ég kæmi aldrei aftur til Íslands, og þá alla vegana ekki til þess að vinna sem vísindamaður.  Mér fannst því ótrúlega spennandi að kynnast vinnunni við Lífvísindasetur og finnst þrekvirki að því hafi verið komið á fótinn með þeirri starfsemi sem þar á sér stað, þrátt fyrir aðstæður við Háskóla Íslands og bágan fjárstuðning við rannsóknir af hendi stjórnvalda. Og hingað er ég því komin.

Myndin sem blasir við manni sem ungum vísindamanni sem reynir að feta sín fyrstu spor í sjálfstæðum rannsóknum eftir doktorsnám og nýdoktorsvinnu í rannsóknarhópum erlendis er dökk. Ég hef það oft á tilfinningunni að ég sé eins og guðirnir í Norrænu goðafræðinni.  Ég hlusta á kollega mína sem komu á undan mér og berst á hæl og hnakka gegn óumflýjanlegum örlögum.

Ég er nú á ráðstefnu í mínu fagi erlendis og kemst ekki hjá því að bera sjálfa mig saman við þá kollega mína sem hófu störf við aðra háskóla á Norðurlöndunum eftir nýdoktor á sama tíma og ég.  Myndin er ansi svart-hvít. Það sama má segja um jafningja mína sem kláruðu nýdoktor á sama tíma og ég af sömu stofnun í Bretlandi. Þau fóru til ýmissa Evrópulanda eins og Svíþjóðar, Þýskalands og Spánar auk Tyrklands. Samanburðurinn er hvergi Háskóla Íslands í hag. Ekki einu sinni í Tyrklandi.

Á meðan félagar mínir í Evrópu fengu heimanmund frá sínum háskóla m.a. á formi kostaðra doktorsnema og aðstoðarfólks á rannsóknarstofu og rannsóknarfjár til þess að kosta efnivið, fékk ég skrifborð og tölvu.  Og telst víst heppin að hafa þó fengið tölvu. Á meðan félagar mínir gátu hafið rannsóknir af krafti þurfti ég að verja fyrsta árinu mínu í að skrifa styrkumsóknir og er fyrst að byrja núna eftir að hafa hlotið verkefnisstyrk frá Rannís.

Ég hélt fyrirlestur á ráðstefnunni í gær.  Ég kynnti þriggja ára gömul gögn sem ég aflaði í nýdoktorsstöðu minni í Bretlandi, aðstæður hafa ekki leyft mér að koma rannsóknum mínum á þann stað við HÍ, eftir nær þrjú ár í starfi að hafa aflað birtanlegra gagna. Enda hafði ég fyrst bolmagn til að taka að mér doktorsnema fyrir hálfu ári síðan. Kollegar mínir sem hófu störf við sínar stofnanir í Finnlandi, Noregi og Svíþjóð á sama tíma og ég byrjaði við HÍ eru allir búnir að koma sér up 3-4 doktorsnemum, ráða nokkra nýdoktora og kynntu spennandi ný gögn sem þeir hafa aflað.

Sem ungur vísindamaður finnst mér ég koma að lokuðum dyrum á flestum stöðum innan Háskólans. Sem dæmi þá mátti ég fyrst ekki sækja um doktorsnemastyrk í Háskólasjóð og mátti ekki sækja um í Tækjakaupasjóð heldur, en hef þó alltaf þótt nógu hæf til að dæma umsóknir annarra í Háskólasjóð, sem ég hef gert af skyldurækni í þrjú ár. Og svo núna þegar ég hef hlotið hlutastarf sem aðjúnkt var tekið á móti umsókn minni. En þá á ég ekki séns í að keppa á móti reyndari vísindamönnum innan háskólans. Engin sér-flokkur er fyrir unga vísindamenn að sækja um eins og víða tíðkast annars staðar. Þannig skorast skólinn ekki aðeins undan því að styðja sérstaklega við bakið á okkur ungu vísindamönnunum heldur eru settir sérstakir tálmar á  aðstöðu okkar.

Auk þess er ég orðin mjög hikandi við að sækja um akademískar stöður við Háskóla Íslans, því að það virðist engu máli skipta hversu góðar umsóknir maður sendir inn, það er alltaf eitthvað talið til sem ástæða þess að maður komist ekki einu sinni í viðtal. Jafnvel þótt maður heyri frá fólki sem les umsóknir manns að þær hafi verið einstaklegar góðar. Þau skilaboð sem það sendir mér sem ungum vísindamanni er að gæði skipti hreinlega engu máli þegar maður sækir um starf við skólann. Það sé sama hversu mikið maður leggi á sig eða vandi til verka, það er einhvern veginn alltaf „ómark“.

Þegar maður svo les lýsingar Sigrúnar um kennsluálag við HÍ, þá veltir maður því fyrir sér hvort maður sé ekki bara heppinn að hafa ekki komið til greina sem dósent við skólann, þar sem þá gæti maður bara gleymt því að sinna rannsóknum sínum áfram.

Það þarf að breyta svo miklu ef skólinn á að verða sambærilegur og samkeppnishæfur við þá skóla erlendis sem hann vill líkjast.  Ég vil geta hvatt kollega mína erlendis til þess að sækja um störf við skólann vegna þess að hér séu góðar aðstæður fyrir unga vísindamenn að ná fótfestu.

Það er út af ofangreindu sem ég tel lykilatriði að fá inn ferska strauma í stjórn skólans.

Bestu kveðjur,
Erna

http://lifvisindi.hi.is/erna_magnusdottir

Breytið heiminum, með forvitni og efa

Hvernig virkjum við unga fólkið til góðra verka?

Hvernig blásum við þeim í brjóst von og dug?

Hvernig kveikjum við áhuga þeirra á framtíðinni, og viljan til að breyta heiminum til hins betra?

Ein leið er að fá reglulega vandaðan mann til að tala við unga fólkið. Sævar Helgi Bragason er einn slíkur, almannafræðari og vísindapredikari af guðs náð (afsakið orðaleikinn).

Í ræðunni fyrir fermingarbörn Siðmenntar leggur hann áherslu á tvö einkenni vísinda, forvitni og efa.

Forvitnin er hvati hugmyndanna, ef áhugi okkar er vakinn á einhverju fyrirbæri eða vandamáli, virkjast heilabúið og reynir að ráða gátuna. Eða í sumum tilfellum, að finna nýja gátu.

Efinn er samofinn vísindum, því það er ekki nóg að fá góða hugmynd - heldur þarf að prófa hana. Allar vísindalegar tilgátur verða að fara í gegnum ströng próf, til að við fáum tiltrú á niðurstöðunum.

Sævar vitnaði líka til frægrar bókar Carl Sagan, um fölbláa punktinn (pale blue dot).

Þar setur Sagan mannlega sögu og baráttu í stjarnfræðilegt samhengi. Í því samhengi verða átök manna á milli, um auð, lönd og hugmyndir, ansi hjákátlegar. Sagan leggur áherslu á smæð mannsins og vekur okkur samkennd, sem er besta vopnið gegn átökum og sundrungu.

Vísindin hjálpa okkur að skilja náttúruna og manninn, en vísinda og fræðimenn þurfa líka að starfa í samfélagi manna til breyta heiminum til betra. Meðal annars með því að kenna, fræða og vekja forvitni.

Viðauki.

Myndin sýnir frumur í augndisk ávaxtaflugu á þroskaskeiði. Blátt eru taugasímar, grænt stoðefni og rautt sérstakar frumur. Mynd tók Sigríður R. Franzdóttir.

„Ég vil að þið breytið heiminum“

Breytinga er þörf í HÍ, kjósum Guðrúnu Nordal

Eftir tæpa viku verður önnur umferð kosninga til rektors Háskóla Íslands, og stendur valið á milli Guðrúnar Nordal og Jóns Atla Benediktssonar.

Undanfarnar vikur hef ég verið að drukkna í kennslu og vinnu og ekki getað spáð mikið í kosningunum eða lagt til umræðunar. Kjör rektors eitt það mikilvægasta sem gerist í Háskólanum, og getur haft miklar afleiðingar fyrir framtíð hans og þjóðarinnar. Ég var lengi að velta fyrir mér hvort ég ætti að taka þátt í báráttunni, því langt er síðan ég hafði ákveðið mig. Af ástæðum, sem ég kýs að halda leyndum að sinni, tregðaðist ég við að lýsa yfir stuðningi. En manndómur hrekkur í allskonar fólk.

Ég kaus og ætla að kjósa Guðrúnu Nordal, af eftirfarandi ástæðum.

Hún hefur yfirsýn á styrk og takmarkanir vísinda og tæknigeirans á Íslandi, ekki bara innan HÍ.

Hún leggur á mikilvægi þekkingar ekki bara hagnýtingar. Þ.e. menntun skilar ekki bara góðum starfsmönnum, heldur einnig betri borgurum.

Hún vill endurskoða gæðamál innan HÍ - mér finnst að framlegð háskóla eigi ekki að meta eins og fiskvinnslu (með því að telja hausa og sporða).

Hún er andvíg skólagjöldum (nemendur eru ekki féþúfur, sbr. mynd af stétt við Michigan State University).

Hún vill sækja á stjórnvöld og alþingi, sem hafa um árabil svelt HÍ (miðað við sambærilega háskóla í OECD).

Ég viðurkenni einnig að hluti af ákvörðun minni er að ég tel tími sé kominn á skipti í brúnni. Með því er ekki verið að kasta rýrð á störf Kristínar Ingólfsdóttur eða Jóns Atla, sem hefur starfað sem aðstoðarrektor frá 2009. Kristín setti Háskóla Íslands háleit markmið og hefur gert margt vel. Jón Atli hefur einnig unnið gott starf í þágu skólans og fræðigreina.

Pétur Henry Petersen fjallaði um þetta í Kjarnanum (Þessu þarf öllu að breyta). Hann segir:

HÍ er þó alls ekki fullkominn skóli, mjög margt þarf að bæta. Margt af því er afleiðing fjárskorts (HÍ er alvarlega undirfjármagnaður) en annað er vegna skorts á lýðræðislegri umræðu, lýðræðislegum vinnubrögðum og þeirrar þróunar að HÍ hefur verið á margan hátt fyrirtækjavæddur – litið er á menntun og fræði sem framleiðslugreinar.

Gríðarlegt álag er á starfsfólki, sem vinnur fyrir alltof lág laun, alltof lengi. Nýliðun er lítil og margt ungt fræðafólk vinnur við skólann sem stundakennarar á smánarlegum launum, með lítil réttindi og t.d. án atkvæðisréttar í rektorskjöri. Ungt öflugt fræðafólk hrökklast frá skólanum. Líklega hefur skólinn farið of geyst í útskrift doktorsnema og fjármögnun doktorsnámsins er oft ótrygg. Yfirstjórn skólans hefur verið ofurviðkvæm fyrir gagnrýni. Lítil umræða á sér stað innan skólans. Þessu þarf öllu að breyta. En hver á að breyta því?

Pétur hvetur starfsfólk og nemendur við HÍ til að kjósa Guðrúnu.

Ég tek undir ákall hans.

Nýfundnar dýrategundir á íslenskum jöklum

Landinn ræddi við bandarískan sérfræðing Daniel Shain, sem er gestaprófessor við Líffræðistofu HÍ.

Á vef RÚV er hægt að sjá viðtalið, og hér að neðan fylgir lýsing dagskrárgerðarmannsins.

--------------

Dan Shain er bandarískur fræðimaður við Háskóla Íslands. Hann er þróunarlíffræðingur sem kom hingað til lands til þess að leita að lífi á íslenskum jöklum.

 

Og leitin bar árangur. Í sýnum sem tekin voru á Vatnajökli og Langjökli fundust agnarsmá hjóldýr; hryggleysingjar sem finnast í vatni um allan heim - en hingað til hefur ekki verið vitað um tegundir hjóldýra sem geta lifað á ís.

Landinn fékk að kynnast Dan og rannsóknum hans á þessum agnarsmáu dýrum, en þær geta mögulega komið læknavísindunum að gagni. Það er að segja, verði hægt að komast að því hvað gerir þeim kleift að lifa á ís verður mögulega hægt að nýta þá þekkingu til þess að lengja líftíma líffæra eftir að þau eru tekin úr líffæragjafa og áður en þau eru grædd í líffæraþega.

Flott útsala í bóksölu stúdenta

Bóksala stúdenta er uppáhaldsbókabúðin mín hérlendis. Í erlendum borgum reyni ég að finna bókabúð með stórt safn, eða sem selur notaða titla, helst nálægt háskóla því þar er meira af vísinda og fræðibókum. Síðastliðið sumar dvaldi ég í East Lansing, við rannsóknarleyfi í Michigan State University. Reyndar var skólabókabúðin ómöguleg, en á verslunargötunni við hliðina var Curious Book Shop (www.curiousbooks.com/) sem geymdi marga gersemina.

Óður til bóksölunnar.

Sem áhugamaður um skáldverk og vísindabækur finn ég iðullega eitthvað spennandi í hillum eða borðum. Nú stendur yfir útsala á erlendum titlum, bæði fagurbókum og ljótum bókum, um fagra hluti og ljóta, gagnslausa og hagnýta, sem og hugmyndir stórar og smáar, sannar og rangar, óreyndar og margprófaðar, óljósar og skarpar, sundrandi og sameinandi. Ég gekk út með annað eintak af The amazing life of Henrietta Lacks (til gjafa), Crisis on campus eftir Mark Taylor og bók um erfðamengi mannsins (því mig vantar einmitt eina erfðafræðibók í viðbót...).

Hver var Henríetta Lacks - „Hvað eru HeLa-frumur?“. Vísindavefurinn 9.3.2015. http://visindavefur.is/?id=69338.

Hvað orsakar þunglyndi? Um blekkingar og hagsmuni

Meðal manna er breytileiki í mörgun eiginleikum, stærð, formi og hegðan. Atferli og lundarfar eru meðal merkilegustu eiginleika mannsins og líklegt er að þróun þessara eiginleika hafi verið ör í forfeðrum okkar þegar þeir slepptu trjágreinum og tóku að vafra um steppurnar.

Sem líffræðingi finnst mér forvitnilegt að velta fyrir mér líffræðilegum ástæðum ólíkra skapgerða, atferlis og lundarfars. Geðsjúkdómar eru samheiti fyrir ýktustu tilfelli breytileika sem finnst meðal mannkyns, en orsakirnar eru ansi illa þekktar.

Nokkrir þættir geta haft áhrif á breytileika í eiginleika, eins og í handalögun eða lundarfari. Þetta eru tilviljun, umhverfi og erfðir. Allir þessir þættir geta breytt líffræði einstaklinga og skapgerð. Einnig er algengt að sampil sé á milli þátta, eins og milli erfðaþátta og umhverfis, eða ólíkra erfðaþátta. En því fer fjarri að við vitum hverjar orsakirnar eru, jafnvel fyrir algengt ástand eins og þunglyndi.

Steindór J. Erlingsson hefur fjallað um þennan sjúkdóm, og kannað sérstaklega stórhættuleg tengsl lyfjaiðnaðarins og geðlæknastéttarinnar. Hann fjallar um málið í nýlegum pistli í Kjarnanum (Hvað orsakar þunglyndi? Um blekkingar og hagsmuni).

„Þunglyndi orsakast af ójafnvægi í boðefnakerfi heilans“, tjáði geðlæknirinn mér árið 2001. „Þunglyndislyfið kemur aftur á jafnvægi“, hélt hann áfram, „og verður þú að taka lyfið það sem eftir er ævinnar“. Ég hafði auðvitað enga ástæðu til annars en að trúa þessu. Jafnvægið lét hins vegar á sér standa því þunglyndið hélt áfram af miklum krafti næstu árin. Ég tók ýmsar gerðir geðlyfja samviskusamlega í þeirri trú að jafnvægi kæmist loks á. Svo kom áfallið. Árið 2006 breytti þunglyndislyf lífi mínu í martröð um margra mánuða skeið. Leikurinn endurtók sig árið 2007, þá með tveimur öðrum gerðum þunglyndislyfja.

Talsverður ótti kviknaði innra með mér þegar ég sá fram á að geta líklega ekki aftur tekið þunglyndislyf.  „Hvernig get ég losnað við þunglyndið“, hugsaði ég,  „ef líkaminn er búinn að hafna lyfjaflokknum sem ræðst beint á orsökina“? Þá vissi ég auðvitað ekki að bæði ég og geðlæknirinn minn höfðum verið blekktir. Staðreyndin er nefnilega sú að hugmyndin „um ‚efnaójafnvægi‘ í mannsheilanum er ein ótrúlegasta ofureinföldunin í vísindum og ein versta arfleifð lyfjaiðnaðarins“. Hún hefur líka haft skaðlegar afleiðingar.

Hagnýt þróunarfræði og laxfiskar

Við búum í heimi þar sem maðurinn hefur áhrif á næstum allar aðrar lífverur.

Gott dæmi um slíkt eru virkjanir straumvatna, sem breyta búsvæðum, einangra stofna og geta valdið áfoki. Virkjanir á vatnasvæði Þingvallavatns höfðu mikil áhrif á fiskistofna í vatninu og nágreni. Vatnsþörf virkjunarinnar leiddi til þess að yfirborð vatnsins sveiflaðist meira, en fyrir virkjun, því túrbínurnar urðu að halda dambi fyrir ljóstýrur og kæliskápa landans. Það er talið hafa verið orsökin fyrir hruni í urriðastofninum í vatninu.

Í Þingvallavatni finnast urriðar, bleikjur og hornsíli. Þekkt er að bleikjan kemur í fjórum afbrigðum, sílableikja, kuðungableikja, murta og dvergbleikja. Einnig finnast svipuð bleikjuafbrigði í Úlfljótsvatni, en vatn úr Þingvallavatni rennur (áður óþvingað) þangað niðureftir. Vistfræðingar hafa einnig komist að því að hornsílin eru ólík eftir búsvæðum í vatninu, þótt ekki teljist þau skýrt afmörkuð afbrigði.

Urriði finnst í Þingvallavatni, Úlfljótsvatni og hrygnir í Öxará, Þverá og fleiri stöðum. Þekktustu hrygningarstaðir bleikjunnar eru hins vegar í vatninu sjálfu, t.d. í Ólafsdrætti eða við Mjóanes.

Verkefni Sigurðar S. Snorrasonar og samstarfsmanna hans (ossið þar á meðal), sem Orkurannsóknarsjóður Landsvirkjunar hefur styrkt, fjalla um skyldleika laxfiskanna á svæðinu. Spurt er,

• hversu erfðafræðilega aðskildir eru urriðarnir í vötnunum tveimur?
• er munur á urriðum sem hrygna í ólíkum ám á vatnasviðinu?
• hversu erfðafræðilega aðskildir eru bleikjunar í vötnunum tveimur?
• er hægt að meta hversu lengi stofnarnir hafa verið aðskildir (t.d. 200 ár, 2000 eða 10.000)?*
• eru vísbendingar um að stofnarnir hafi verið aðskildir áður, en síðan blandast saman nýlega?

Við munum beita aðferðum sameindalíffræði til að skoða erfðabreytileika í stofnum beggja tegunda, og síðan aðferðir stofnerfðafræði til að svara spurningunum. Þetta verkefni er í raun hagnýt þróunarfræði, þar sem stofnerfðafræðin er hjartað í þróunarkenningu nútímans.Dæmi um rannsóknir hópsins.*Þingvallavatn er ungt, myndaðist eftir að ísöld lauk fyrir um 10.000 árum, og fiskarnir gengu upp í það líklega stuttu síðar.

Styrkir rannsókn á urriða og bleikju