Við erum samsett úr frumum og sameindum

Um miðbik síðustu aldar varð til ný fræðigrein á mörkum efnafræði og líffræði. Sameindalíffræði fjallar um sameindir eins og t.d. prótín, sykrur og kolvetni, sem finnast inni í öllum lífverum. Hún gerði vísindamönnum kleift að skilja eðli erfða, og rannsaka eiginleika fruma og lífvera.

Nú hefur sameindalíffræðin teygt anga sína víða. Hún er grundvöllur margra framfara í læknisfræði og landbúnaði, hún er nýtt í rannsóknum á vistkerfum og þróun og jafnvel sem verkfæri listamanna. Þekktast er etv. framleiðsla á insúlín með erfðatækni, og nú eru fjölmörg önnur lyf framleidd með aðferðum líftækninnar. Hið nýja hús Alvogens í Vatnsmýri, verður einmitt vettvangur framleiðslu samheita líftæknilyfja.

 

Sameindalíffræði hefur kollvarpað skilningi okkar á eiginleikum sjúkdóma, t.d. krabbameina eða hjartaáföllum. Með aðferðum hennar er hægt að rannsaka ferla sem aflaga fara í sjúkdómum, og jafnvel að þróa leiðir til að vinna gegn þeim. Íslenskir sameindalíffræðingar eru framarlega í rannsóknum á þessu sviði, sem dæmin sanna. Sigríður R. Franzdóttir og félagar eru t.d. að gen og kerfi sem stýra þroskun bleikjuafbrigðanna í Þingvallavatni. Ólafur E. Sigurjónsson hefur kannað hvernig má stýra þroskun stofnfruma með þáttum úr blóði. Guðrún Valdimarsdóttir náði að stýra stofnfrumum, og láta þær mynda litla hjartavísa. Þórður Óskarsson, sem fékk heiðursverðlaun Líffræðifélagsins í fyrra, stýrir rannsóknarhópi í Þýskalandi. Hann er að rannsaka áhrif umhverfis á stofnfrumur, með sérstaka áherslu á meinfarandi krabbamein.

 

Þessir líffræðingar munu allir halda erindi um rannsóknir sínar 7. mars 2014. Erindin verða í stofu 132 í Öskju, náttúrufræðahúsi HÍ.

 

Líffræðifélag Íslands og Líffræðistofa HÍ standa fyrir málstofunni.

 

Dagskrá má sjá vef Líffræðifélags Íslands. 

Mynd af tjáningu gena í fóstrum ávaxtaflugna. Litað er fyrir tveimur prótínum í einu, even-skipped, kruppel og giant. Úr grein Susan Lott og félaga frá 2007.

Amöbur allra landa - skjálfið

Veirur eru eitt af undraverkum lífheimsins. Líffræðingar þræta um hvort þær séu raunverulega lífverur, eða einhverstaðar á mörkum lífs og dauða. Flestar þeirra eru reyndar hættulegar, og valda frumum skaða, eða hreinlega drepa þær.

Fögurnar sem sýkja þarmagerilinn E. coli fjölga sér svo mikið inni í gerlinum, að á endanum springur hann. Sumar veirur þurfa að komast inn í kjarna frumna, eða amk. stugga þeim út í frumuskiptingu, til að komast í nauðsynleg hráefni og ensím. Aðrar veirur er sjálfbærari, að því leyti að þær geta sýkt frumur sem ekki eru í skiptingu. Stórubólu veiran er ein af þeim. 

Munurinn á stórubólu og t.d. venjulegri kvefveiru er mikill. Sú fyrrnefnda er með mörgun sinnum stærra erfðamengi (um 200.000 basa), og fjölmörg gen. Kvefveirur af ætt rhinoveira eru með um 7000 basa erfðaefni og handfylli gena.

Fyrir um 10 árum uppgötvuðust risaveirur, sem eru með 10 sinnum stærri en bóluveirurnar. T.d. er Pandoravirus salinus með 2473870 bp erfðamengi.

Nú hafa borist fréttir af því að amk. ein slík veira hefur lifað af í Síberíu. Franskir vísindamenn leituðu veira í 30000 ára gömlum sífrera og athuguðu hvort þær gætu sýkt amöbur. Ein mjög sérkennileg risaveira gat sýkt frumurnar, og rannsóknir sýna að þetta er ný gerð veira.

Höfundar rannsóknarinnar gera mikið úr því í greininni og viðtölum að mikil hætta sé af slíkum veiru- uppvakningum. Að mínu viti er þetta full miklar áhyggjur, því líkurnar á að veirurnar hoppi úr frosnum klumpi í lifandi mann eru harla litlar.

Athugasemdir við frétt mbl.is.

Fréttin Hætta á að banvænir vírusar vakni er frekar hrá þýðing á frétt Sky fréttastofunnar og BBC. Í fyrsta lagi þá er talað um veirur hérlendis, ekki vírusa. Einnig lauk fyrstu útgáfu fréttarinnar á hörmunum, sem á auðvitað að vera hörmungum. Einnig finnst mér of mikið lagt upp úr hættunni á faraldri í frétt mbl.is, og þar með étið hráar yfirlýsingar höfunda greinarinnar. Aðrir veirufræðingar hafa ekki jafn miklar áhyggjur, sbr umfjöllun Ed Young í Nature.

Ítarefni:

Matthieu Legendre ofl.  Thirty-thousand-year-old distant relative of giant icosahedral DNA viruses with a pandoravirus morphology PNAS 2014

Ed Yong Giant virus resurrected from 30,000-year-old ice Nature 03 March 2014

http://www.giantvirus.org/top.html

Leiðréttingar. Í fyrstu útgáfu stóð skelfið, ekki skjálfið í titli. Merkingin er sannarlega allt önnur, en samt nokkuð spaugileg líka.

Hætta á að banvænir vírusar vakni

Sameindalíffræði á miklu skriði

Líffræðifélag Íslands og Líffræðistofa HÍ standa fyrir málstofu um sameindalíffræði og stofnfrumurannsóknir þann 7. mars 2014.

Aðalfyrirlesarinn verður ungur íslenskur sameindalíffræðingur sem hefur haslað sér völl á mjög framsæknu sviði líffræði og læknisfræði. Þórður Óskarsson stýrir rannsóknarhóp við Heidelberg Institute for Stem Cell Technology and Experimental Medicine. Auk Þórðar munu þrír ungir sameindalíffræðingar halda styttri erindi.

Þórður útskrifaðist með BS gráðu í líffræði frá Háskóla Íslands 1998. Eftir útskrift hóf hann meistaranám í veirufræði undir leiðsögn Valgerðar Andrésdóttur á Keldum. Þórður lauk doktorsprófi árið 2005 frá Swiss Institute for Experimental Cancer Research (ISREC) undir leiðsögn Dr. Andreas Trump, þar sem hann rannsakaði umritunarþætti í frumum í tengslum við krabbamein. Eftir doktorsnám flutti Þórður til Bandaríkjanna þar sem að hann vann sem nýdoktor undir leiðsögn Dr. Joan Massague við the Memorial Sloan-Kettering Cancer Center (MSKCC) í New York. Þar vann hann að rannsóknum á eðli illkynja krabbameina. Haustið 2011 hóf Þórður núverandi starf. Þórður hefur birt fjölmargar greinar um rannsóknir sínar í virtustu vísindatímaritum á sínu sviði þ.m.t. Nature. Þórður fékk viðurkenningu fyrir góðan árangur ungs vísindamanns á Líffræðiráðstefnunni sem haldin var í Háskóla Íslands 8. og 9. nóvember síðastliðinn.

Á undan erindi Þórðar halda þrír ungir líffræðingar erindi um sínar rannsóknir. Sigríður Rut Franzdóttir er dósent við Líf og umhverfisvísindadeild HÍ, Guðrún Valdimarsdóttir er dósent við Læknadeild HÍ og Ólafur E. Sigurjónsson er sérfræðingur við Blóðbankann og dósent við HR.

Málstofan stendur frá 15:00 til 17:00 og er aðgangur ókeypis og öllum heimill.

Dagskrá má sjá vef Líffræðifélags Íslands.

Mynd af frumum er af vef Þórðar hjá HI-STEM.

Háskóladagur og undur vísinda

Á morgun verður Háskóladagurinn, þar sem fjölmargir námsmöguleikar eru kynntir.

Í Öskju, náttúrufræðahúsi HÍ mun líffræði og sameindalíffræði vera kynnt, ásamt öðrum skyldum greinum.

Nokkur undanfarin ár höfum við í líffræðinni opnað tilraunastofurnar og leyft fólki að kanna undraheim fruma, dýra og plantna.

Vísindamenn hafa uppgötvað fjölda staðreynda um lífið og vísindin - og reyndar heilmargt meira en lítið undarlegt. John McNally fjallar um slíkar staðreyndir í nýlegri bók, m.a.

Það eru t.d. 140 milljónir skordýra fyrir hverja einustu mannveru.

Hver einstaklingur samanstendur af 70 000 000 000 000 000 000 000 000 000 atómum. Ef við gætum kreist tómið innan úr hverju atómi væri hægt að pakka öllu mannkyni inn í einn sykurmola.

Þeir sem hafa áhuga á að kynnast starfi líffræðinga geta hlustað á einn slíkann í viðtali á Ríkisútvarpinu. KP Magnússon er prófessor við Háskóla Akureyrar, og hefur frá mörgu að segja.

Ítarefni:

The Guardian 27. feb. 2014. John McNally's top 10 true or false science facts

Mynd Róbert A. Stefánsson - forstöðumaður Náttúrustofu Vesturlands

Menntun og fiskveiðar

Það er greinilegt að nemendur skilja að menntun gefur þeim tækifæri til að bæta fiskveiðar, vinnslu og nýtingu sjávarafurða hérlendis. Þetta kemur fram í nýrri skýrslu Sjávarklasans, sem bendir á  að fleira fólk skrái sig til náms í sjávarútvegstengdu námi.

En Sjávarklasinn hefur líka bent á að þörf er á rannsóknum og vísindalega þjálfuðu fólki, til að auka verðmæti sjávarfangs.

Það er ekki nóg að þjálfa fólk í bestu þekktu vinnubrögðum.

Við þurfum líka að mennta fólk, sem getur betrumbætt vinnubrögð, tæki, aðferðir og vinnslu.

Það eru viðfangsefni vísinda og tæknimenntaðs fólks. Þess vegna er mikilvægt að stjórnvöld og ekki síst sjávarútvegsfyrirtæki fjárfesti í menntun og rannsóknum á þessu sviði. Við ræddum þetta í nýlegri grein sem birtist í Morgunblaðinu 19. febrúar 2014 -  Virðisauki með vísindum.

Þar sögðum við m.a.:

Til að auka verðmæti þarf bæði hugvit og skipuleg vinnubrögð. Upphugsa þarf aðferðir eða nýjungar, og prófa hvort þær séu betri en eldri aðferðir. Með öðrum orðum, það þarf að vinna vísindalega. Í nýlegri skýrslu Sjávarklasans kemur fram að verðmæti sjávarafurða hefur aukist um marga milljarða með því að fóstra nýjungar og beita nákvæmum vinnubrögðum. Sem dæmi má nefna fyrirtækin Kerecis sem vinnur græðandi plástra úr roði, Iceprotein sem vinnur prótín úr afskurði, og Genís sem þróar bólgueyðandi lyf úr rækjuskel. Sammerkt þessum fyrirtækjum er að þau vinna vísindalega. Með því að þjálfa unga vísindamenn, þá bætum við framtíðarmöguleika þessara og annarra áþekkra fyrirtækja. 

...

Íslenskur sjávarútvegur er stærsta og sterkasta aflið í efnahag landsins og eðlilegt að hann leggi sitt af mörkum til að styrkja stoðir atvinnulífs. Stærstu fyrirtæki í sjávarútvegi þurfa að fjárfesta í hagnýtum rannsóknum. En þau þurfa líka að sannfæra stjórnvöld um að styrkja samkeppnissjóði og grunnrannsóknir, því þaðan kemur sérmenntað og fært starfsfólk. Með því að efla samkeppnisjóði Vísinda- og tækniráðs stuðlum við að nýsköpun og verðmæti í sjávarútvegi þjóðinni til heilla.

Ítarefni:

2 fyrir 1 – Fullvinnsla aukaafurða og líftækni í sjávarklasanum 2013

http://www.sjavarklasinn.is/wp-content/uploads/2013/11/2fyrir1-2013-netutgafa.pdf

Aukinn áhugi á sjávarútvegstengdu námi

Fjársveltur Háskóli

Útskrift nemenda er sérstaklega ánægjulegur viðburður. Fólk sem hefur lagt hart að sér við nám kemst yfir marklínuna og heldur áfram á lífsins braut. Menntun er sérkennileg að því leyti að hún er ekki jafn áþreifanleg og önnur afrek manna. Það stendur ekki eftir bygging, rúllubaggastæða eða bretti af frosnum fiski. Menntun mótar bara einstaklinginn, en þannig óbeint samfélagið allt.

Kristín Ingólfsdóttir rektor HÍ ræddi við útskriftina 22. febrúar um stöðu HÍ, fjármögnun, velgjörðarmenn og hlutverk. Hún tiltók fjölmörg dæmi um mikilvægar rannsóknir sem stundaðar eru við HÍ, bæði hagnýtar og grunnrannsóknir (ekki tíunduð hér). Rektor ræddi sérstaklega um fjármögnun skólans, lagði áherslu á skort á stuðningi frá ríkinu og hina fjölmörgu velgjörðarmenn skólans. Rektor segir:

Ef við miðum tekjur Háskóla Íslands við meðaltal  tekna háskóla í löndum OECD, skortir fimm milljarða króna árlega til að við stöndum jafnfætis. Ef borið er saman við Norðurlönd, er munurinn talsvert meiri.  Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar segir að ákvæðum í samningi um Aldarafmælissjóð Háskóla Íslands verði fylgt, en þar er kveðið á um stefnumótun til framtíðar um fjármögnun skólans. Fyrsta markmið er að tekjur skólans verði sambærilegar við meðaltal OECD-ríkja.  Við fögnum vilja stjórnvalda til að helga sig þessari vinnu. Á móti skuldbindur skólinn sig til að afla þriðjungs þeirra tekna sem upp á vantar gegnum sjálfsaflafé, meðal annars með sókn í rannsóknastyrki úr erlendum samkeppnissjóðum.  Við fögnum niðurstöðum nýrrar skoðanakönnunar Capacent um að meirihluti Íslendinga vilji auka framlög til háskóla.  Fyrir rúmri öld gengum við sameinuð til verka og stofnuðum háskóla í bláfátæku samfélagi. Hvers erum við þá megnug í dag?  Við skulum svara þeirri spurningu með því að láta verkin tala. Og samfélagið mun uppskera eins og til verður sáð.

En rektor bendir einnig á að fjárskorturinn hafi alvarlegar afleiðingar fyrir starf skólans. Hún tiltekur sérstaklega að skólinn sé ekki samkeppnishæfur við erlenda háskóla.

Háskóli Íslands keppir um verkefni og mannafla við fjárhagslega sterkar stofnanir um allan heim. Við sjáum þess sárgrætileg dæmi að öflugir vísindamenn og kennarar, sem vilja starfa við skólann, finna sér starfsvettvang annars staðar þar sem fjárhagur og starfsskilyrði eru betri.  

Þetta á ekki að koma á óvart því það hefur ítrekað komið fram að íslenska háskólakerfið er stórkostlega undirfjármagnað. Það er þyngra en tárum taki að þurfa að horfast í augu við afburðafólk, fólk  sem er tilbúið að leggja líf sitt í verkin, og geta ekki boðið viðunandi kjör og starfsskilyrði. Þetta er ekki bara missir fyrir Háskóla Íslands heldur samfélagið allt því uppbygging háskólastarfs leggur grunn að lífskjörum okkar í framtíðinni.

Þetta er allt satt og rétt. En það eru reyndar líka gallar á innra starfi HÍ sem hrekja fólk frá skólanum. Eitt dæmi er hversu veikur rannsóknasjóður HÍ er. Yfirvöld skólans vilja frekar deila afmælissjóðnum í önnur mál, en að styrkja grunnrannsóknirnar. Helga Ögmundsdóttir ræðir nokkur þessara atriða í Sjónmáli í síðusut viku.

Þar utan ræður meingallað punktakerfi að miklu leyti miðlun fjármagns til rannsókna innan skólans.

En í víðara samhengi, má einnig spyrja sig til hvers er menntun og hverjir eiga að fjárfesta í henni. Í síðustu viku ræddi Páll Skúlason um málið í Sjónmáli, og við lögðum út af því í litlum pistli (brot úr honum birtist hér).

Páll Skúlason lagði áherslu á að peningar mega ekki einir ráða ferðinni. Við verðum að meta menntun að eigin verðleikum. Og líka átta okkur á að hún er ekki einkamál nemanda, heldur skiptir hún líka samfélagið máli. Samfélagið fjárfestir í góðri menntun þegnanna, með það að markmiði að upplýsa fólk og gefa því tækifæri til að bæta sig í lífi og starfi. Samfélagið fjárfestir líka í menntun, til að skaffa atvinnulífi hæfa einstaklinga og til að næra grasrótina þaðan sem nýjar hugmyndir og fyrirtæki spretta.

Sannarlega eru peningar af skornum skammti, en það er algerlega misráðið að einblína á menntakerfið með augum aurasálarinnar. Í Bandaríkjunum hafa peningasjónarmið verið ríkjandi í rekstri margra háskóla, með mörgun alvarlegum aukaverkunum. Meðal þess sem Páll tíundaði er það að skólagjöld í BNA hafa tilhneygingu til að hækka langt umfram almennt verðlag. Þetta skilar sér ekki endilega í betri menntun, en örugglega í feitari bónus fyrir rektor viðkomandi háskóla. Afleiðingin er líka stéttaskipting. Bara hinir ríku komast í bestu skólana. Og þeir sem læra í bestu skólunum fá bestu vinnurnar.

Það er sérlega ánægjulegt að rektor skuli leggja spilin á borðið og segja frá því hversu fjársveltur HÍ er. En einnig er mikilvægt að við tökum til við að lagfæra það sem gallað er í innra starfi skólans.

Ítarefni og heimildir:

HÍ 22. febrúar 2014. Ræða rektors við brautskráningarhátíð

Rás 1. Sjónmál. 20. 2. 2014 Vilja búa hér en vinna erlendis

Rás 1. Sjónmál 17. 2. 2014 Háskólanám ekki einkafjárfesting nemandans

Ritdómur um University, Inc.: The Corporate Corruption of American Higher Education eftir Jennifer Washburn.

Arnar Pálsson 18.2.2014 Aðskiljum heim menntunar og heim peninga

Tekjur þurfi að aukast um fimm milljarða

Virðisauki með vísindum

 

Greinin Virðisauki með vísindum birtist í Morgunblaðinu 19. febrúar 2014.

-----------------

Fiskveiðiþjóð ætti að spyrja, hvernig nást fleiri krónur úr hverjum fiski? Verðmæti má auka á nokkra vegu. Til dæmis með því að veiða fiskinn þegar hann er verðmætastur, bæta vinnslu og geymslu. Eða með því að kortleggja markaði, vinna vörumerkjum orðspor og kynna vörurnar markvisst. Einnig má nýta afurðirnar betur, t.d. nota afganga í nýjar og verðmætar afurðir. Margt hefur áunnist á öllum þessum sviðum undanfarna áratugi. Til dæmis fara íslenskir sjómenn mun betur með fiskinn en norskir sjómenn, við tökum smærri holl og afhausum ekki. Hér verður aðallega fjallað um nýtingu fisksins og hvernig má ná verðmætum úr afskurði og því sem áður var hent.

Til að auka verðmæti þarf bæði hugvit og skipuleg vinnubrögð. Upphugsa þarf aðferðir eða nýjungar, og prófa hvort þær séu betri en eldri aðferðir. Með öðrum orðum, það þarf að vinna vísindalega. Í nýlegri skýrslu Sjávarklasans kemur fram að verðmæti sjávarafurða hefur aukist um marga milljarða með því að fóstra nýjungar og beita nákvæmum vinnubrögðum. Sem dæmi má nefna fyrirtækin Kerecis sem vinnur græðandi plástra úr roði, Iceprotein sem vinnur prótín úr afskurði, og Genís sem þróar bólgueyðandi lyf úr rækjuskel. Sammerkt þessum fyrirtækjum er að þau vinna vísindalega. Með því að þjálfa unga vísindamenn, þá bætum við framtíðarmöguleika þessara og annarra áþekkra fyrirtækja.

Hérlendis hafa samkeppnissjóðir alltaf verið veikir og umgjörð vísinda losaraleg. Í skýrslu Sjávarklasans segir "Það er enganveginn ásættanlegt að ætla veikum opinberum rannsóknasjóðum að útvega bróðurpart þess fjár sem þarf til rannsókna og þróunar í nýja sjávarútveginum". Hér eru forsvarsmenn sjávarklasans að biðla til annarra sjávarútvegsfyrirtækja, banka og stjórnvalda um meira fjármagn. En undirstrika um leið hve illa búið er að rannsóknasjóðum hérlendis.

 

Niðurskurður ríkistjórnarinnar á samkeppnisjóðum í síðasta fjárlagafrumvarpi og fyrirhugaður niðurskurður grefur undan framtíðarvexti í sjávarútvegi. Hann dregur úr nýliðun vísindamanna sem eru nauðsynlegir fyrir rannsóknir t.d. í sjávarlíftækni og matvælafræði. Á síðustu fjárlögum var Tækniþróunarsjóður lækkaður um 22%, Rannsóknasjóður um 19% og markáætlun um 50%. Boðaður áframhaldandi niðurskurður mun bæði draga úr þjálfun nauðsynlegs mannafla og hægja á klaki nýrra fyrirtækja.

 

Íslenskur sjávarútvegur er stærsta og sterkasta aflið í efnahag landsins og eðlilegt að hann leggi sitt af mörkum til að styrkja stoðir atvinnulífs. Stærstu fyrirtæki í sjávarútvegi þurfa að fjárfesta í hagnýtum rannsóknum. En þau þurfa líka að sannfæra stjórnvöld um að styrkja samkeppnissjóði og grunnrannsóknir, því þaðan kemur sérmenntað og fært starfsfólk. Með því að efla samkeppnisjóði Vísinda- og tækniráðs stuðlum við að nýsköpun og verðmæti í sjávarútvegi þjóðinni til heilla.

 

Arnar Pálsson erfðafræðingur, dósent við Háskóla Íslands

Ítarefni:

2 fyrir 1 – Fullvinnsla aukaafurða og líftækni í sjávarklasanum 2013

http://www.sjavarklasinn.is/wp-content/uploads/2013/11/2fyrir1-2013-netutgafa.pdf

Fréttablaðið 4. okt. 2013. Milljarðar fyrir hausa, roð og bein

 

Aðalfundur HÍN og plöntuerfðatækni

Áhugamönnum um náttúrufræði er bent á aðalfundur Hins íslenska náttúrufræðifélags verður nú á laugardaginn og eftir helgina flytur Björn Örvar erindi up plöntuerfðatækni á vegum félagsins.

Boðað er til aðalfundar Hins íslenska náttúrufræðifélags laugardaginn 22. febrúar 2014 í fyrirlestrarsal Þjóminjasafns Íslands við Suðurgötu, Reykjavík. Athöfnin hefst kl. 14:00 og að loknu kaffihléi hefjast aðalfundarstörf.
Dagskrá aðalfundarins er eftirfarandi:
1. Fundarsetning.
2. Skýrsla stjórnar HÍN fyrir árið 2013.
3. Reikningar HÍN fyrir árið 2013.
4. Skýrslur fulltrúa HÍN í nefndum fyrir árið 2013.
5. Tillögur til ályktunar.
6. Kjör stjórnarmanna og embættismanna félagsins.
7. Önnur mál.
8. Fundarslit.

Kaffiveitingar verða í boði félagsins, allir eru velkomnir!

Mánudaginn 24. febrúar verður síðan erindi á vegum félagsins, um plöntuerfðatækni. Úr tilkynningu:

Ágrip af erindi Dr. Björns Lárusar Örvars, haldið mánudaginn 24. febrúar 2014.

„Miklar framfarir hafa orðið í erfðatækni á síðustu áratugum sem m.a. hefur leitt til byltingar í læknisfræðirannsóknum og lyfjaþróun. Mörg ný lyf, t.d. gegn krabbameini og gigt, eru nú framleidd með erfðatækni í erfðabreyttum bakteríum eða í spendýrafrumum. Plöntuerfðatæknin hefur hægt og rólega verið að ryðja sér til rúms í nútíma landbúnaði, en tæknin hefur m.a. verið notuð til að auka varnir gegn skordýrum og veirusjúkdómum, bæta næringarinnihald plantna eða gera þær þolnari gagnvart erfiðum umhverfisskilyrðum. Þá hefur komið í ljós að plöntur henta mjög vel fyrir framleiðlsu á ýmsum, sérhæfðum próteinum fyrir rannsóknir og lyfjaþróun. ORF Líftækni hefur m.a. sýnt fram á að með erfðatækni er hægt að framleiða í byggfræjum ýmis erfið prótein, einsog vaxtarþætti úr manninum, fyrir læknisrannsóknir og stofnfrumuræktanir. 

 

Aðskiljum heim menntunar og heim peninga

Eigum við að hækka skólagjöld (innritunargjöld), minnka ríkisstyrki, auka aðkomu atvinnulífs að menntakerfinu, auka námskröfur fyrir LÍN eða setja kvóta á fleiri námsbrautir?

Allar þessar spurningar fjalla um togstreituna milli peninga og menntunar. Páll Skúlason fyrrverandi rektor HÍ ræddi þetta ítarlega í Sjónmáli í gær (Háskólanám ekki einkafjárfesting nemandans).

Mikilvægi menntunar

Hann lagði áherslu á að peningar mega ekki einir ráða ferðinni. Við verðum að meta menntun að eigin verðleikum. Og líka átta okkur á að hún er ekki einkamál nemanda, heldur skiptir hún líka samfélagið máli. Samfélagið fjárfestir í góðri menntun þegnanna, með það að markmiði að upplýsa fólk og gefa því tækifæri til að bæta sig í lífi og starfi. Samfélagið fjárfestir líka í menntun, til að skaffa atvinnulífi hæfa einstaklinga og til að næra grasrótina þaðan sem nýjar hugmyndir og fyrirtæki spretta.

Sannarlega eru peningar af skornum skammti, en það er algerlega misráðið að einblína á menntakerfið með augum aurasálarinnar. Í Bandaríkjunum hafa peningasjónarmið verið ríkjandi í rekstri margra háskóla, með mörgun alvarlegum aukaverkunum. Meðal þess sem Páll tíundaði er það að skólagjöld í BNA hafa tilhneygingu til að hækka langt umfram almennt verðlag. Þetta skilar sér ekki endilega í betri menntun, en örugglega í feitari bónus fyrir rektor viðkomandi háskóla. Afleiðingin er líka stéttaskipting. Bara hinir ríku komast í bestu skólana. Og þeir sem læra í bestu skólunum fá bestu vinnurnar.

Páll talaði einnig um að flestir íslenskir háskólanemar taki nám sitt alvarlega, og séu ekki mikið að dúlla sér. Þetta er líklega rétt, en mér finnst samt vanta upp á að íslenskir nemendur skilji hversu mikil forréttindi háskólanám er. Um víða veröld er bágstatt fólk sem myndi gefa allt fyrir aðgang að góðri menntun, en á sama tíma sýna margir íslenskir nemendur merkilegt skeytingarleysi gagnvart eigin framtíð og náminu.

Ég veit ekki hverju veldur, en mig grunar að menntun geti ekki keppt við skemmtanasirkusinn um athygli fólks. Amk er ég skelfilega ginkeyptur fyrir lélegu sjónvarpsefni, fyrirsögnum um líkamsparta og ofbeldi, litríkum formum og lykt af heitri súkkulaðibitaköku.

Altént, einn mikilvægasti punktur Páls var að við þurfum að tala um mikilvægi menntunar, bæði við fullorðna fólkið og börn á öllum aldri.

Rás 1. Sjónmál 17. 2. 2014 Háskólanám ekki einkafjárfesting nemandans

Skylt efni.

Ritdómur um University, Inc.: The Corporate Corruption of American Higher Education eftir Jennifer Washburn.

Frá Kalahari út á sléttuna miklu

Þessar vikurnar erum við blessuð með náttúrulífsþáttum BBC á mánudagskvöldum. RÚV hefur alltaf sett fræðandi efni á oddinn, og þessi sería um Afríku er hreinasta yndi.

Í síðustu viku kynntumst við undrum Kalahari eyðimarkarinnar. Mér fannst alveg magnað upphafsatriðið, þegar flogið er inn yfir hrjóstrugt landið, sem er stráð merkilega reglulegum sandhringjum. Mynstrið minnir reyndar smá á feld blettatígurs eða hýenu, en orsakirnar eru enn á huldu.

Ekki síður stórbrotin voru myndskeið af Spitzkoppe fjallinu eða átökum gíraffatarfanna.

Í uppáhaldi hjá mér var athugunin á lífríki geysistórs neðanjarðarvatns sem fannst undir eyðimörkinni. Þetta minnti dálítið á vísindaskáldskap frá miðbiki síðustu aldar, þar sem Tarzan og félagar lentu kannski í týndum dal fullum af furðuverum og mannskrímslum. Líklega hefði Tarzan haft í fullu tré við Gullgrana í neðanjarðarhellinum, en skáldskapurinn veitir þessari ævintýraveröld enga keppni.

Í kvöld verður þáttur um Afrísku slétturnar, líklega Serengeti að einhverju leyti. Þar sem stórar hjarðir villidýra ferðast um gríðarstórt svæði í leit að fæðu og vatni. Jarðfræði svæðisins er einnig mögnuð, en lífríkið er í mikilli hættu vegna veiðiþjófa og ágangs mannsins.

http://www.bbc.co.uk/programmes/p010jc6p/episodes/guide