Andvísindastefna til hægri og vinstri

Mikael Allan Mikaelsson sálfræðingur og bloggari á Eyjunni ritaði langan og ítarlegan pistil um sögu andvísindalegrar afstöðu Republikanaflokksins. Pistillinn heitir Krossferð repúblika gegn vísindum og er bæði vandaður og fróðlegur (þó sannarlega hefði mátt prófarkalesa hann betur). Þar segir Mikael meðal annars:

Í dag hafa framsæknir og hófsamir repúblikar fundið sjálfa sig á hliðarlínunni á meðan hægrisinnuð öfgahyggja Teboðshreyfingarinnar stýrir stefnu flokksins. Þessi hættulega þróunn hefur umturnað allri heilbrigðri stjórnmálaumræðu og skapað óvissu um það sem ætti teljast til grundvallar þekkingu.

Sverrir Jakobsson hefur einnig fjallað um hverfuleika Upplýsingarinnar.

Efling menntunar á 20. öld er kannski mesta afrekið, en það væri ofmælt að líta svo á að arftakar upplýsingarmanna hafi unnið fullnaðarsigur á andvísindalegri hugsun. Og á Vesturlöndum er vísindaleg hugsun í kreppu. Barátta sköpunarsinna gegn kenningum Darwins hefur áorkað því að náttúrufræðikennsla í Bandaríkjunum er að hverfa 300 ár aftur í tímann.

Ég fjallaði um þetta í pistli fyrir nokkrum árum (Að tigna forheimskuna).

Þetta er alls ekki sér íslenskt fyrirbæri, og hefur oft skotið upp kollinum í mannskynsögunni (t.d. barðist Kaþólska kirkjan gegn vísindum á fyrri öldum, eins og Stalínistarnir í Sovétríkjunum og George W. Bush á sínu kjörtímabili). Susan Jacoby hefur ritað bók um þessi efni, i lauslegri þýðingu, öld Amerísku rökleysunnar (“The Age of American Unreason”).

Eins og rakið er í nýlegri grein í New York Times, þá er andvitsmunaleg viðhorf mjög algeng í vestrænum samfélögum (það er reyndar huggun harmi gegn að þessi grein var mest lesna greinin eina nýliðna helgi, en ekki einhver "frétt" um Porche sem vafðist um tré). Það sem Jacoby bendir á í bók sinni er önnur, ef ekki hættulegri skoðun sé í uppsveiflu. Þetta er rökleysuhyggja (mín þýðing á orðinu "anti-rationalism"), sem staðhæfir að það sé ekki til neinn sannleikur eða staðreyndir, bara skoðanir (á ensku “the idea that there is no such things as evidence or fact, just opinion”).

Þessi andvísindastefna, er ekki bundin við repúblikanaflokkinn, því vinstri menn sýna sömu einkenni í öðrum málaflokkum. Hægri menn gagnrýna þróunarkenninguna, loftslagsvísindi og félagsvísindi. Vinstri menn gagnrýna læknisfræði, hefðbundin landbúnað og efnatækni.

Michael Specter ritar um þetta í Denialism, þar sem hann tekur dæmi um sókn hægri og vinstri afla gegn vísindum og þekkingu. Michael kafar reyndar ekki djúpt í orsakir fyrir þessari auknu andúð á vísindum, en við víkjum að því síðar í almennilegri bókarýni.

Mig grunar að ástæðað sé að heimurinn er orðinn mjög flókinn. Við skiljum ekki hvernig margar tækniframfarir (læknismeðferðir, fæðuframleiðsla, raftæki) eða stjórnkerfi heimsins (stjórnsýsla ríkis, EB, SÞ, eða stórfyrirtækja) virka. Um leið og óvissan tekur völdin, þá læðist óttinn inn og hann framkallar ýkt viðbrögð.

Hérlendis fylgja hægri og vinstri menn í fótspor erlendra starfsbræðra sinna. Beinharðir vinstrimenn gagnrýna erfðabreyttar lífverur af nánast trúarlegri sannfæringu, og sumir bólusetningu sem allra meina rót*. Sanntrúaðir kapítalistar gagnrýna loftslagsvísindin og virðast sumir hverjir tilbúnir að gagnrýna þróunarkenninguna (Guðfinna Bjarnadóttir t.d.) eða vistfræði sem stöðvar virkjanir. Mér fannst frábært að Þorgerður Katrín fyrrverandi menntamálaráðherra skyldi vara hægri menn við því að brugga sama seyði og teboðshreyfingin Bandaríska. Mér fannst hins vegar sorglegt að hún skyldi hætta í pólitík. Sjálfur á ég bágt með að trúa samsæriskenningum, ég vona að henni hafi ekki verið bolað út fyrir ummælin.

Ef þið hafið ekki lesið þennan pistil, og farið strax að lesa pistil Mikaels (Krossferð repúblika gegn vísindum), þá er ég mjög sáttur. Ef þið hafið lesið pistilinn til enda, þá ætla ég að biðja ykkur um að fylgja öðrum klikkandi lesendum. Þeir sem bara klikka og lesa ekki, standið upp - hreyfingaleysi er banvænt.

*Þetta er dálítið skemmtilegur orðaleikur. Ég fann tvö dæmi um þessa orðnotkun, í Þjóðviljanum frá 1937 "Nei, það á að banna lt slíkt, eins og Hitl,er hefir gert. Almúginn hefir ekkert vit á. stjórnmálum, og það er allra meina rót, ef honum. er leyft að afa nokkra hönd í bagga með slíkui." og í  Lesbók morgunblaðsins frá 1947.