DNA dagurinn 25. apríl

Fyrir rúmum 60 árum var bygging erfðaefnisins ráðgáta. Tilraunir höfðu sýnt fram á að ríbósakjarnsýra var erfðaefnið, en ekki prótínin sem lengstum höfðu verið í kastljósi vísindamanna. Kjarnsýra þessi var undarleg að því leyti að hún var saman sett úr 4 mismunandi grunneiningum, svokölluðum bösum. Vísindamönnum fannst ómögulegt að efni búið til úr svo fáum grunneiningum gæti mögulega skráð fyrir hinum fjölbreytilegu og stórkostlegu eiginleikum lífvera.

Hvernig gátu blóm rósanna, vængur leðurblökunar eða atferli kattarins verið mótað af svo einföldu efni?

Um 1950 var spurningin um byggingu erfðaefnisins ein mesta ráðgáta vísindanna. Margir virtir lífefnafræðingar og örverufræðingar tókust á við hana, en það var ekki fyrr en Francis Crick og James Watson tóku upp samstarf að lausnin fannst.

Lausnin er sú að DNA er byggt úr tveimur strengjum sem tvinnast saman í gorm. Í hvorum streng er röð basanna fjögurra, og þar í geymast upplýsingarnar. Seinna kom í ljós að þrír basar saman mynda tákn sem skrá fyrir röð amínósýra í prótínum. Þannig getur 4 stafa róf, myndað þúsundir ólíkra prótína!

Karl Blöndal fjallar um þessi tímamót í ljómandi góðum pistli, sem byggir að einhverju leyti á grein Adams Rutherford í the Guardian. Tímamót þessi eru oftast miðuð við 25. apríl1953, vegna þess að þá kom grein Watson og Crick út í Nature. Greinin byrjaði á þessum fleygu orðum

We wish to suggest a structure for the salt of deoxyribonucleic acid (D.N.A.). This structure has novel features which are of considerable biological interest.

Það gleymist oft að í sama hefti Nature voru greinar eftir Maurice Wilkins og Rosalind Franklin, sem höfðu verið að rannsaka kristalsbyggingu DNA. Sannarlega hjálpuðu gögn Rósalindu þeim félögum, en það er einnig vitað að Linus Pauling hafði sett fram hugmynd um þriggja þátta DNA. Líklegast er að Watson og Crick hafi bara landað lausninni, en að í raun hafi svarið legið í loftinu!

Eins og Karl ræðir í grein sinni, er oft talað um að Rosalind hafi verið snuðuð um heiðurinn og því haldið fram að hún hefði ekki fengið Nóbelinn hefði hún lifað. Hluti af ástæðunni er e.t.v. sú háðuglega umfjöllum sem Rósalinda fékk í bók Watson "The double helix". Þar afhjúpar Watson sýnar vanþroskaðari hliðar, kvennfyrirlitningu, snobb og strákshátt. Hins vegar miðlar bókin líka spennu rannsóknanna merkilega vel, óvissunni, tilraununum og fiðringnum í maganum þegar maður stendur frammi fyrir glænýrri þekkingu.

25. apríl hefur verið skilgreindur DNA dagurinn. Mörg fag og félagasamtök staðið fyrir viðburðum og keppnum um erfðafræði til að minnast þessara tímamóta og fá fók og nemendur til að hugsa um stöðu erfðafræði í nútímasamfélagi. Nýlega má minnast þess að Evrópska erfðafræðifélagið efndi til ritgerðasamkeppni um DNA og raðgreiningu erfðamengis mannsins. Verðlaunin voru veitt 25. apríl. Íslenska mannerfðafræðifélagið heldur utan um keppnina frá hendi Íslands, þótt ég viti ekki hversu margir pistlar fóru héðan til keppni.

Ítarefni

Nature DNA at 50. (tenglar á greinar Watson og Crick, Wilkins og félaga og Franklin og Gosling)

Adam Rutherford  DNA double helix: discovery that led to 60 years of biological revolution the Guardian 25. apríl 2013.

DNA dagurinn á vef Evrópsku erfðafræðisamtakanna www.dnaday.eu

Mannerfðafræðifélag íslands

Skilningi á lífinu breytt til frambúðar