Toppnum náð - vindur úr blöðrunni

Það er glæsilegt að HÍ skuli hafa útskrifað 53 doktorsnema á síðasta ári. En mig grunar að hér hafi toppinum verið náð, og að við munum sjá hnignun í framhaldinu. Aðal ástæðan er sú að núverandi ríkistjórn hyggst skera niður stuðning við samkeppnissjóði vísinda og tækniráðs, sem var þó lagur fyrir (í alþjóðlegu viðmiði). Þetta bitnar sérstaklega hart á ungu vísindafólki, og fælir nemendur frá því að leggja rannsóknir fyrir sig!

Framhaldsnemar, eins og meistara og doktorsnemar, bera uppi grunnrannsóknir hérlendis. Þessir nemendur fá lítil laun, t.d. fá fæstir meistaranemar greitt fyrir sínar rannsóknir. Doktorsnemar geta aflað styrkja, sjálfir eða í samstarfi við leiðbeinendur sína. Launin eru frekar lág - sérstaklega miðað við vinnutíma.

Kerfið hérlendis er þannig að tveir megin aðillar styrkja framhaldsnám. Háskóli Íslands er með sjóð sem styrkir doktorsnema í 3 ár. Rannsóknasjóður styrkir einnig framhaldsnema, í gegnum 3 ára rannsóknaverkefni sem vísindamenn sækja um. Lengi vel var til rannsóknanámssjóður - þar sem hægt var að sækja um styrki fyrir meistaranema, eða til 1,2 eða 3 ára fyrir doktorsnema. Rannsóknasjóður var sameinaður rannsóknasjóði fyrir uþb ári, án þess að útfært væri hvernig framhaldsnemar ættu að geta fengið stuðning til uppihalds. Fjárveitingar til hans eiga að falla óbættar í fjárlagafrumvarpi fyrir 2014.

Staðreyndin er sú að það tekur meira en 3 ár að klára doktorsverkefni. Nemendur lenda því iðullega í klemmu með fjármögnun ef styrkur þeirra eða leiðbeinenda klárast. Reynt er að "redda" málunum á ýmsa vegu. Í mínu umhverfi eru dæmi um margskonar reddingar. Framhaldsnemar hafa

tekið að sér aðstoðarkennslu eða fyrirlestra,

tekið að sér önnur verkefni,

fengið sér hlutastörf úti í bæ,

leigt út herbergi (eða íbúðir sínar) til að afla viðurværis og

tekið sér pásu.

Margir þeirra sem taka hlé eru í raun hættir í námi.

Þetta leiðir til þess að doktorsnemar eru lengi að klára sínar rannsóknir, eða að þær fari hreinlega í súginn. Þar sem tímasetning skiptir miklu í vísindalegu samfélagi getur dráttur af þessu tagi skilið á milli hágæða og meðalmennsku.

Það eru margar brotalamir í íslensku vísindaumhverfi. Smáir samkeppnissjóðir, brotakennd fjármögnun framhaldsnáms, gallað punktakerfi í háskólum og skortur á stoðkerfi fyrir tilraunavísindi.

Glansandi ljósmyndir og gylltir skildingar geta ekki falið þá staðreynd að umhverfi fyrir rannsóknir og nýsköpun fer versnandi hérlendis.

Leiðréttingar.

Nokkrar ambögur voru sniðnar af 3. des, og ítarefni bætt við (hér að neðan).

Frábært frumkvæði frá hagræðingarnefnd

Stefna Vísinda- og tækniráðs 2010-2012

147 vísindamenn Til varnar rannsóknarsjóðum

Hans Guttormur Þormar Aðför að nýsköpun og hagvexti

Erna Magnúsdóttir ofl. Gildi grunnrannsókna fyrir íslenskt samfélag

Ályktun vegna samkeppnissjóða

Arnar Pálsson Lítil von um hagvöxt, ef rannsóknum er fórnað

Arnar Pálsson Að stunda vísindi á ísjaka

53 doktorar á einu ári