Ævintýri og raunir tilraunastofustúlkunnar

Skógurinn lifði í myrkrinu. Fyrir 2 til 8 milljónum ára var jörðin mun hlýrri og grænni en nú. Stórir skógar uxu norðan heimskautsbaugs, en sumrin voru eins björt og veturnir eins dimmir og nú. Þannig að nyrst í Kanada og Síberíu voru skógar sem lifðu af heimskautavetur og myrkur. En hvernig gátu trén lifað við slíkar aðstæður, án sólar í 2 eða fleiri mánuði? Tré hafa einstakar aðferðir til að þola vetur. Helsta áskorunin er vitanlega frostið sem myndar ískristalla. Tré veita vatni úr frumum sínum í rými sem eru án annara sameinda, sem virka sem fræ fyrir myndu ískristalla). En ég veit ekki almennilega hvernig þau þoldu myrkrið.

 

Vísindakonan Hope Jahren er ein af þeim sem rannsakað hafa þetta dularfulla vistkerfi. Hún hefur rannsakað plöntur og vistkerfi, í nútíma og fjarlægri fortíð. Hún gaf nýlega út bókina tilraunastofustúlkan (e. lab girl) sem tvinnar á skemmtilegan hátt frásagnir af lífi hennar og rannsóknum. Á skiptast kaflar um líffræði eða jarðfræði, t.a.m frásagnir af heimskautaskóginum eða varnarköllum plantna með hormónum, og minningarbrot frá æsku hennar og vísindaferli. Hún þurfti aldelis að berjast fyrir sínu í karllægum heimi vísindanna en gafst ekki upp þótt fellibylir mótlætis byldu á henni. Svakalegt  var að lesa um þegar yfirmaður hennar á John Hopkins bað hana, langt komin á meðgöngu og formlega í veikindaleyfi, um að sleppa því að mæta í vinnuna (af því að það var of dramatískt fyrir starfsfólkið að horfa upp á ófríska konu). Einnig lýsir hún því hversu erfitt var að hljóta viðurkenningu félaga hennar í fræðunum, þeir litu flestir á hana sem stelpuskjátu sem var að troða sér í þeirra klúbb. Þetta er engin fjarlæg fortíð, Jahren lýsir atburðum eins og þeir gerðust á síðustu áratugum síðustu aldar og fyrstu tveimur þessarar. Því miður eirir enn töluvert af þessum fornfálega hugsunarhætti í vísindum, gamlir kallar á öllum aldri sem halda að vísindi séu strákasport og að konur séu í mesta lagi með til skrauts. Í mínu starfi hef ég verið svo lánsamur að vinna með mörgum öflugum vísindakonum, bæði samstúdentum og samkennurum og svo einnig nemendum sem ég hef fengið að leiðbeina og þjálfa. Ég get alveg vottað að konur eru jafngóðar, ef ekki betri, en karlmenn í vísindum.

 

 

Hvert er uppáhalds tréð þitt? Fyrir Hope Jahren var það grenitré, náskylt blágrein sem óx fyrir utan gluggann hennar í Minnesota. Hún minnir okkur á að flest okkar, nema kannski íslendingar, munum vel eftir einhverju tilteknu tré úr æsku okkar. Fyrir mér eru það alaskavíði hríslurnar í Kjósinni sem við frændsystkynin fórum í höfrungahopp yfir. Hope minnir okkur á grænu veröldina, gróðurinn sem bindur bróðurpart orkunnar sem stendur vistkerfum jarðar (þar með manninum) til boða. Og í eftirmála hvetur hún okkur til að gróðursetja tré, hjálpa til við að vernda villta náttúru og berjast gegn loftslagsbreytingum.

 

Bókin er ákaflega vel skrifuð. Hún byrjar reyndar dálítið rólega, á æskuminningum Hope og hvernig það verkaðist að hún ákvað að leggja stund á vísindi. Hvernig hún fékk að gramsa í efnafræðigræjum föður síns og leika sér að því að setja saman græjur og gera tilraunir. Og að hún hafi fundið út snemma að þetta væri hennar köllun, bæði því það var skemmtilegt og líka vegna þess að hún hafði tækifæri til að stíga skref sem fátæk móðir hennar og faðir fengu ekki. En síðan koma bomburnar, afhjúpanir um andlegt ástand Hope, svakalegir atburðir og ákaflega forvitnileg persóna í Bill. Hann er einfari með skóflu um öxl, mjög skarpur og handlaginn náungi með svipaða ástríðu og Hope. Þau verða vísindafélagar, hún fékk hann ráðinn á tilraunastofuna sem hún vann doktorsverkefnið sitt á, og svo fylgir hann henni til Georgíu, Baltimore, Cincinnati og Oahu sem tæknimaður. Púðrið í bókinni eru frásagnir af þeirra samræðum og ævintýrum. Þar er af nógu af taka, hvort sem er gröftur í gegnum jarðlög við heimskautsbaug, kappakstur yfir bandaríkin í gegnum snjóstorm, jarðarför hárlufsu eða sprengingar á tilraunastofu um miðja nótt. Ég mæli eindregið með bókinni til aflestrar, hún verður aðgengileg í Þjóðarbókhlöðunni þegar ég skila eintakinu.

Ítarefni:

Michiko Kakutani, umsögn um bókina ‘Lab Girl,’ Hope Jahren’s Road Map to the Secret Life of Plants 28. mars 2016. NY Times

https://www.nytimes.com/2016/03/29/books/review-lab-girl-hope-jahrens-road-map-to-the-secret-life-of-plants.html

Viðtal við Hope Jahren á PBS news hour 24 maí 2016. https://www.youtube.com/watch?v=UJa8dzBAhmY

Fréttatilkynning frá Ohio state University. Ancient forest emerges mummified from the Arctic: Clues to future warming impact 16. des. 2010.

https://www.sciencedaily.com/releases/2010/12/101215113243.htm

Fréttatilkynning frá John Hopkins University. Scientist Probes Fossil Oddity: Giant Redwoods Near North Pole 2002.

https://www.sciencedaily.com/releases/2002/03/020322074547.htm