Frábært sjónarspil

Eldgos eru stórkostleg sjónarspil, svo lengi sem enginn ferst eða missir rollur í gíginn.

Það er svo sérkennilegt, í hvert sinn sem eldgos verður hérlendis þá hríslast um mann þjóðernisstolt, nei sko sjáðu hvað litla landið mitt getur.

Eldgos eru eitt af skemmtilegri fyrirbærum náttúrunar, og ég sem líffræðingur er næstum því afbrýðisamur yfir því hversu mikilfengleg þau eru.

Vandamálið við það að rannsaka jarðfræði er vitanlega það að tilraunir eru frekar erfiðar, allavega á þessum skala. Á meðan líffræðingar geta tekið flugurnar sínar og breytt umhverfi þeirra, fjarlægt frumur eða kveikt á genum á vitlausum stöðum, þá geta jarðfræðingar ekki sett af stað jarðskjálfta eða dælt í kvikuhólf.

Það er samt ákaflega gaman að fylgjast með eldgosinu og heyra í jarðfræðingum okkar útskýra herlegheitin. Það er nákvæmlega ekkert að því að velta upp þeim möguleika að Katla muni gjósa, gögnin sem þeir búa yfir benda til virkni beggja eldstöðva sé tengd, þó ekki sæki þær kviku í sömu hólf.

Jarðfræðingarnir hljóta að vera ólmir í að ná sýni af nýja hrauninu til að vita hvort þetta sé úr kvikuhólfi Eyjafjallajökuls eða Kötlu. Miðað við lætin í Öskju (náttúrufræðihúsi HÍ) virðist vera nóg af sjálfboðaliðum til að fara og sækja eins og eina hraunslettu í skál.

Þurfum að fylgjast með Kötlu

Hin kenning Darwins

Charles Darwin er þekktastur fyrir þróunarkenninguna. Hún felur í sér að allar lífverur á jörðinni séu af sama uppruna og myndi eitt risastórt þróunartré. Darwin og samtímamaður hans Alfred Wallace settu einnig fram hugmyndina um náttúrulegt val, sem útskýrir hvernig lífverur aðlagast umhverfi sínu og breytast í tímans rás. Náttúrulegt val byggist á því að í stofni lífvera eru mismunandi einstaklingar, munurinn á milli þeirra er arfgengur að hluta, og þeirri staðreynd að einstaklingar eignast mismörg afkvæmi (eða lifa mislengi). Þar að auki er barátta fyrir lífinu, og saman tryggja þessar forsendur að í stofni lífvera muni, með tíð og tíma, ákveðnar gerðir veljast fram yfir aðrar og stofninn breytast. Hann lagast að umhverfi sínu.

Hin kenning Darwins er tilbrigði við náttúrulegt val, og byggist á togstreitu á milli kynjanna. Þetta kallaði Darwin sexual selection, sem hefur verið þýtt sem kynjað val eða kynval á íslensku.

Grundvöllurinn er sá að hjá mörgun dýrum er mikill munur stærð kynfruma. Kvendýr búa til fáar stórar kynfrumur en karldýr fleiri og minni. Einnig er algengara að kvendýr sinni ungviðinu. Þar af leiðir fjárfesta kvendýr yfirleitt meira í afkvæmum sínum og kenning Darwins spáir því að kvendýrin séu vandfýsnari á maka en karldýrin. Og sú er raunin.

Einnig spáir kenningin því að togstreita sé milli karldýra og kvendýra eftir frjóvgun, karlávaxtaflugur sprauta t.d. eiturefnum í kvensunar sem dregur úr kynáhuga þeirra (svo þær fari nú ekki að sprella með einhverjum örðum köllum - flugur geta geymt sæði í nokkra dag og helst það merkilega ferskt).

Í náttúrunni þekkjast nokkur dæmi þar sem karldýrin fjárfesta meira en kvendýrin, sæhestarnir og hornsíli eru kannski þekktust. Kenning Darwins um kynjað val spáir því að við slíkar kringumstæður, þá kjósi karldýrin maka af meiri kostgæfni, en kvendýrin hegði sér meira eins og "venjuleg" karldýr.

Sæhestar og pípufiskar geta borið nokkur egg í sekk sínum, og alið þannig fyrir nokkrum afkomendum í einu.

Það sem Kimberly A. Paczolt & Adam G. Jones sýndu í grein sinni (og ljómandi myndbandi) var að karldýrin eru ekki bara að velja kvendýr, heldur velja þeir einnig að fjárfesta minna í að ala upp egg kvendýra sem þeir telja "minna spennandi". Í þeirra tilfelli eru stærri kvendýr spennandi en rýrir og litlir fiskar ekki (dálítið á skjön við sýn ritstjóra Vogue).

Mynd af wikimedia commons.

Karlarnir sjá um meðgönguna