Lítilla sæva, lítilla stranda...

Erfðir og umhverfi, hin eilífa deila um hvor þátturinn vegur meir. Í Njálu segir "fjórðungi bregður til fósturs". Svo mælti Sigmundur "En eigi er kynlegt að Skarphéðinn sé hraustur því að það er mælt að fjórðungi bregði til fósturs" í 42 kafla. Það þýðir að stór hluti hljóti að vera bundnir í erfðir. Samkvæmt Aðalsteini Sigurgeirssyni var sagt til forna "fjórðungi brygði til móður, fjórðungi til föður, fjórðungi til fósturs og fjórðungi til nafns." Sem útlegst að helmingur sé bundinn í erfðir.

Í Hávamálum er hinu gagnstæða haldið fram (i versi 53).

Lítilla sanda

lítilla sæva

lítil eru geð guma.

Því at allir menn

urðu-t jafnspakir;

half er öld hvar.

Sem má umorða sem, ef þú elst upp afdalahugsunarhátt, muntu hugsa eins og afdalamaður. 

Áhrif erfða og umhverfis eru mismunandi eftir því hvaða eiginleika lífveru er verið að ræða um. Að auki fer mat okkar á erfðaþáttum eftir því hvaða umhverfi lífveran er í eða hefur alist upp í. Erfðir, umhverfi og saga einstaklinganna eru nefnilega samofin, og oft mjög erfitt að rekja sundur þræðina. Sumar stökkbreytingar hafa bara áhrif á fósturstigi og áhrifin geta oltið á umhverfi.

Ég hef sitthvað út á offitugenafrétt mbl.is að setja, en aðallega titillinn. Fréttin í BBC var ekki beysin til að byrja með, en fyrirsögnin var þó örlítið skárri Obesity 'link to same-sex parent' BBC sunnudaginn, 12 júlí 2009. Fyrirsögnin "Offitugenin erfast ekki á milli kynja" er sérkennileg á marga vegu. Í fyrsta lagi gerir hugtakið offitugenin ráð fyrir að það séu sterkir erfðaþættir fyrir offitu. Í öðru lagi, "erfast ekki á milli kynja" er svo torskiljanlegt orðalag að það ætti líklega að kalla út björgunasveitina, því þetta gæti verið virkilega alvarlegt.

Samkvæm rannsókninni eru áhrifin bundin við kyn foreldranna. Af átta ára stúlkum með of feitar mæður voru 41% skilgreindar sem of þykkar, á meðan sama hlutfall var 4% ef mæðurnar voru ekki of feitar. Samsvarandi tölur fyrir átta ára drengi voru 18% og 3%.

Niðurstaða rannsóknarhópsins að þessi sterku kynbundnu áhrif hljóti að vera umhverfisleg, en ég er ekki fyllilega sannfærður. Margir eiginleikar í náttúrunni sýna sterk foreldraáhrif (móðuráhrif - maternal effects, föðuráhrif - paternal effects), og er ekki loku fyrir það skotið að hluti þessara áhrifa séu þannig til komin. Líklegast þykir mér að einhverskonar hormónaáhrif sé að ræða, því ekki bera feður drengi undir belti né gefa þeim á brjóst. Annar möguleiki gæti verið að mörkun erfðaefnis í kynfrumum sé á einhvern hátt mismunandi eftir næringaástandi og áhrif mörkunarinnar væru síðan kynbundin.

Áherslan í frétt BBC er á forvarnir því offita er áhættuþáttur fyrir marga sjúkdóma sem hrella vesturlandabúa. Með hliðsjón af umræðu um orkuneyslu og langlífi er einnig ljóst að við gerum margt vitlausara en að telja kalóríurnar okkar og gæta þess að hreyfa okkur reglulega.

Viðbót:

Málsgreinin um "fjórðungi bregður til fósturs" var leiðrétt eftir ábendingu frá Aðalsteini Sigurgeirssyni. Honum er þakkað sérstaklega fyrir leiðréttinguna.

Offitugenin erfast ekki á milli kynja

Frá flugum til manna og sveppa.

Orkusnauður en næringaríkur matur (caloric restriction) eykur lífslíkur sveppafruma, flugna og þráðorma. Þessi hugmynd var fyrst sett fram af Clive M. McCay og Mary F. Crowell sem rannsökuðu næringarinntöku og lífslíkur hjá rottum. Þau sáu að rotturnar sem fengu fæðu með minni orku lifðu lengur. Þess var vandlega gætt að fæðan innihéldi sama magn steinefna og vítamína.

Niðurstaða rannsóknarinnar sem rætt er um í Science kemur ekki á óvart með hliðsjón af þróunarfræðilegri afstöðu tegundanna. Mjög líklegt að það sem gildi fyrir sveppi, flugur og rottur gildi einnig fyrir mannapa (þar á meðal okkur!).

Með erfðafræðilegum tilraunum hefur komið í ljós að boðferli sem tengjast orkunýtingu og búskap hafa einnig áhrif á langlífi. Ber þar hæst Insúlín boðferlin. Þær niðurstöður hafa verið staðfestar í þráðormum og flugum, og e.t.v. fleiri lífverum.

Rétt er að geta þess að rannsóknin sem kynnt er í Science í dag er ekki gallalaus. Tveir megin annmarkar eru á tilrauninni.

1) Það voru notaðir frekar fáir apar. Þetta kemur til af því að það er dýrt að halda rhesusapa á fóðrum, en afleiðingin er sú að tölfræðin verður ekki jafn öflug og ákjósanlegt væri.

2) Næringargjöfin var ekki fyllilega stöðluð. Aparnir fengu ákveðin skammt af mat, grunnskammt miðað við venjulega matarþörf nokkra mánuði á undan eða minnkaðan skammt (10% minnkun á mánuði yfir þrjá mánuði til að ná 30% minni fæðu). Það er alltaf munur á því hversu mikið einstaklingar borða, henda frá sér hálfétnu eða hversu mikið þeir melta af fæðu. (sama vandamál á við um rannsóknir á flugum, það er engin leið til þess að telja seríóshringi sem ávaxtaflugur setja ofan í sig).

Miðað við þessa galla er í raun stórmerkilegt að niðurstöðurnar skuli vera jafn skýrar og raun ber vitni. En krafan hlýtur að vera um aðra og stærri tilraun. Hver er til í að sinna 300 rhesusöpum í 30 ár? Sjálfboðaliðar óskast.

Þess á einnig geta fyrir þá sem áhuga hafa á efninu að í haust (28 nóvember) mun Linda Partridge fjalla um rannsóknir sínar á öldrun. Erindið er hluti af Darwin dögunum 2009.

Caloric Restriction Delays Disease Onset and Mortality in Rhesus Monkeys Ricki J. Colman og félagar Science 10 July 2009: Vol. 325. no. 5937, pp. 201 - 204

Calorie-Counting Monkeys Live Longer eftir Michael Torrice ScienceNOW Daily News 9 July 2009

McCay, C. M.; Crowell, Mary F. Prolonging the Life Span. The Scientific Monthly, 1934, Volume 39, Issue 5, pp. 405-414 , sjá m.a. umfjöllun á Science of aging.

Hófleg neysla lengir lífið