Ávaxtaflugur ná vopnum sínum

Yfir 8 ára tímabil voru ávaxtaflugur mín tilraunadýr. Ég stundaði ævintýralega skemmtilegar rannsóknir á erfðum. Kortlagning gena er dálítið eins og fjársjóðsleit. 

Fyrst þarf maður að finna út hvort að fyrirbærið sem við vorum að skoða væri arfgengt, eða undir hvort umhverfisþættir réðu mestu. Í mínu tilfelli vorum við að skoða lögun vængsins. Og sem betur fer skiptu genin langmestu máli fyrir breytileika í formi hans. Um 60-80% af breytileika í lögun var ákvarðaður af genum.

En svo kom erfiði parturinn, hvaða gen af þeim 13000 sem eru í ávaxtaflugum skipti máli fyrir vænginn? Þá þurftum við að kortleggja, og lesa okkur til um þau gen sem aðrir höfðu rannsakað. Þetta lukkaðist allt saman ágætlega, og við fundum að vissar stökkbreytingar í EGFR geninu höfðu áhrif á fjarlægð milli ákveðinna æða í vængnum (sjá mynd í stað andlits á bloggi þessu). EGFR genið er reyndar merkilegt að því leyti, að það á sér hliðstæðu í mönnum. Og ofvirkjun í EGFR getur stuðlað að myndun krabbameins.

En ávaxtaflugan sem ég rannsakaði, Drosophila melanogaster er meinleysis grey. Flugan nærist á rotnandi ávöxtum og matarleifum, oftast í kringum ávaxtaekrur, markaði og ruslahauga. Hún er "mannvinur" og hefur fylgt okkur um hnöttinn, hún nam t.d. land í Ameríku eftir landafundina miklu. Hún veldur hvorki skemmdum á uppskeru né ber sjúkdóma.

Það kom fyrir að ættingjar og vinir gagnrýndu mann fyrir að rannsaka pöddu sem væri ekki hættuleg. Fyrir þeim voru meindýravarnir eina skiljanlega ástæðan fyrir því að vilja rannsaka flugur.  En sem betur fer tókst mér (eða ég reyndi amk) að útskýra að flugan væri forvitnileg í sjálfu sér. Og að lærdómur sem dregin væri af ávaxtaflugum hefði þýðingu fyrir aðrar rannsóknir á t.d. sjúkdómum eða þróun lífsins.

Ættartré ávaxtaflugna er stórt, það eru hundruðir tegunda sem margar hverjar eru ansi sérhæfðar. Nýlega fræddist ég um tegundina Drosophila suzukii sem ólíkt flestum öðrum ávaxtaflugum er hin mesta pest. Þær hafa mesta lyst á ferskum ávöxtum og herja á ávaxtaekrur. Þær geta valdið umtalsverðu tjóni. Tegundin er upprunin í suður-asíu, en hefur breiðst til Ameríku og Evrópu á mjög stuttum tíma. Hennar var vart á Hawaii um 1980, og á meginlandi norður Ameríku og Evrópu eftir aldamót.

Nú hefur hin meinlausi flokkur ávaxtaflugna eignast meinvald með slagkraft. Ávaxtaflugurnar hafa náð vopnum sínum, og okkur er hollast að lúta þeim af auðmýkt.

Myndir og meiri upplýsingar um D. suzukii* má sjá á vef Florida háskóla.

spotted wing drosophila - Drosophila suzukii (Matsumura)

Grein um raðgreiningu erfðamengis D. suzukii á vef tímaritsins G3.

Joanna C. Chiu o.fl. Genome of Drosophila suzukii, the Spotted Wing Drosophila G3 December 2013 3:2257-2271; Early Online October 18, 2013, doi:10.1534/g3.113.008185 

 

*Aðdáendur kanadíska sjónvarpsmannsins David Suzukii kunna örugglega að meta nafngiftina. En samkvæmt "Parasite of the day" var tegundin samt nefnd áður en Davíð kom í heiminn (Parasite of the Day: Asobara japonica).

Afmæli Vísindafélagsins og afhending undirskriftarlista

Í dag verður haldið upp á 95 ára afmæli Vísindafélags íslendinga, kl 14:00 í Þjóðmenningarhúsinu.

Hæstvirtur mennta og menningarmálaráðherra Illugi Gunnarson mun flytja opnunarávarp.

Áslaug Helgadóttir mun flytja hugvekju um vísindin og þjóðina og

Kári Stefánsson spyr (og væntanlega svarar) Hvers vegna?

http://www.visindafelag.is/

Að því tilefni mun formaður félagsins, Þórarinn Guðjónsson afhenda ráðherra undirskriftir vegna áskorunar um samkeppnissjóði.

Nú hafa rétt tæplega 1300 vísindamenn, nemar og aðrir skrifað undir.

http://www.petitions24.com/hvetjum_stjornvold_til_a_falla_fra_niurskuri_til_visinda

Við hvetjum alla til að mæta í Þjóðmenningarhúsið í dag, því að mannfjöldi sýnir áherslur samfélagsins og stærð og mátt íslensks vísindasamfélags.