Camus á fáránlegt afmæli í dag

Albert Camus er eitt af stórskáldum franskra og evrópskra bókmennta. Hann var næst yngstur til að fá Nóbelsverðlaun í bókmenntum, og hugmyndir hans um tilgang lífsins í fáránleika veraldarinnar nutu umtalsverðrar hylli.

Vegna þess að 100 ár eru liðin frá fæðingu Camus (7. nóvember 1913) ritar Freyr Eyjólfsson geirfugl og útvarpsmaður pistil um skáldið. Þar segir:

Albert Camus er talinn einn af höfuðsnillingum 20. aldarinnar – sem hann sjálfur kallaði öld óttans - þar sem menn lifðu hundalífi, yfirbugaðir af ótta án allra framtíðarvona. Það var hans hlutverk að hrista af okkur þennan ótta, vekja okkur og finna tilganginn í lífinu.

„Lífið er absúrd“ er lykilsetningin í heimspeki hans. .... Við fæðumst og við deyjum og erum aðeins bundin því að gera rétt og vel í þessu stutta lífi. Lífið er nefnilega ekki tilganglaust; við eigum að skapa okkar eigin örlög og berjast fyrir hinu góða gegn hinu illa. Maðurinn verður að lifa í núinu, vita örlög sín og þekkja takmörkin til að lifa lífi sínu til fulls.

Þannig vill til að ég er einmitt að lesa hálfgerða ævisögu um Camus, og góðvin hans Jacques L. Monod. Bókin kallast Snilldarhetjur (Brave genius) og er eftir þróunarfræðinginn Sean. B. Carroll, sem ritaði m.a. Endless forms most beautiful.

Í bókinni tvinnar Carroll saman ævi þessara félaga, og afrek þeirra í seinna stríði og sínu fagi. Báðir voru virkir í andspyrnuhreyfingunni í hinu hernumda Frakklandi. Camus skrifaði fyrir hið bannaða tímarit Combat, og blés löndum sínum von og baráttuanda í brjóst. Monod, vann að rannsóknum við Sorbonne háskóla að degi til, en skipulagði starf andspyrnuhreyfingarinnar á Parísarsvæðinu á kvöldin. Hann fór ferðir yfir Svissnessku landamærin, hitti fulltrúa CIA (eða forvera þeirrar stofnunar) og skipulagði aðgerðir gegn flutningalestum og vopnabirgðastöðvum. Reyndar er Monod þekktari líffræðingum fyrir  rannsóknir sínar á genastjórn, en fyrir þær fékk hann einmitt Nóbelsverðlaunin í læknisfræði og lífeðlisfræði árið 1965 ásamt félögum sínum François Jacob og Andre Lwoof.

Bókin er ansi skemmtileg aflestrar, þótt stundum sé oft langt á milli hetjanna í bókinni. Carroll rekur í ansi löngu máli söguna af falli Frakklands, andspyrnunni og frelsun Parísar. 

Þeir Camus og Monod kynntust eftir stríð og var mikill kærleikur með þeim. Heimspeki Monods er ansi skyld sýn Camus. Monod setur nefnilega hina nýju líffræði gena og sameinda í heimspekilegt samhengi í bók sinni Tilviljun og nauðsyn, sem kom út 1970. Þar segir Monod m.a.

Loks veit maðurinn að hann er einn í óravíðum afskiptalausum alheimi þar sem hann kom fram fyrir tilviljun. Hvorki skyldur hans né örlög hafa nokkurstaðar verið skráð. Hans er að velja milli konungsríkisins og myrkranna.

En auðvitað voru mun fleiri sem lásu Camus en Monod. Ritdómar um bók Carroll um þá félaga eru nokkuð jákvæðir, hér að neðan eru tenglar á umfjöllun NY Times og Wall Street Journal.

Book Review: 'Brave Genius' by Sean B. Carroll

The Improbable French Buddies ‘Brave Genius’ Is a Story of Science, Philosophy and Bravery in Wartime

Vel heppnað málþing um Tilviljun og nauðsyn

Vísindavefurinn: Fyrir hvað er Jacques Monod þekktur?

Ritstjórinn um útlönd og atgervisflóttan

Hvaða gildi hefur menntun og þekking fyrir lítið samfélag? Íslendingar voru lengi vel sjálfum sér nægir um flest, nema kannski smíðavið. En í nútímanum byggir allt á viðskiptum og sérhæfingu. Ísland er fyrir löngu orðið að útflutnings og innflutningsþjóð, með því hagræði og verðmætasköpun sem því fylgir.

En hvað með þekkingu, erum við sjálfum okkur nóg um þekkingu um þau mál sem skipta Ísland máli? Nei aldelis ekki, við flytjum inn þekkingu og tækni í stórum stíl. Eitthvað flytjum við út af vörum og lausnum, sem útlendingar kaupa af okkur. Einnig er stór hluti afraksturs íslenskra vísindamanna aðgengilegur fræðasamfélagi heimsins. Og íslenskir vísindamenn byggja á niðurstöðum erlendra vísidnamanna.

En nú kreppir skóinn að vísindastarfi hérlendis, því að í fjárlagafrumvarpinu er margþættur niðurskurður á rannsóknasjóðum (sjá tengla neðst).

Þetta hefur alvarlegar afleiðingar, m.a. þær að nemendur flosna upp úr námi, verkefni stöðvast og Ísland missir menntað og viljugt fólk.

Ólafur Stephensen ritstjóri Fréttablaðsins talar um þetta í leiðara dagsins (6. nóvember 2013). Hann fjallar sérstaklega um þjálfun lækna, sem margir hverjir sækja sér sérfræðimenntun erlendis (og eru eða hafa verið á námslánum). Það að skulda viðkomandi til að borga lánin til baka með markaðsvöxtum, er ekki beinlínis hvatning fyrir fólk að koma heim (enda hét grein hans, Veriði bara í útlöndum).

Ólafur fjallar líka um vandamál fræðimanna og vísindafólks, sérstaklega yngri kynslóðarinnar.

Sama má segja um fólkið sem hefur helgað sig rannsóknum í framhaldsnámi sínu (oft á styrkjum frá erlendum stofnunum, fremur en á íslenzkum námslánum) og hefur hug á að snúa aftur til Íslands og nýta þekkinguna í þágu íslenzks atvinnulífs eða velferðarþjónustu. Staðan hér á landi er sú að vísindarannsóknir eru fjársveltar, nánast sama hvaða alþjóðlegur samanburður er notaður. Þar að auki er hlutfall samkeppnissjóða, þar sem vísindamenn keppa um styrki á grundvelli gæða rannsóknanna, miklu lægra en víðast hvar í nágrannalöndunum. Alltof stórum hluta opinbers rannsóknarfjár er úthlutað pólitískt, út frá hagsmunum hefðbundinna atvinnugreina, byggðarlaga og stofnana.

Hans Guttormur Þormar, vísinda- og uppfinningamaður, skrifaði grein á Vísi í gær, þar sem hann bendir á að ungir vísindamenn sem standi framarlega á alþjóðavettvangi viti að tvö til þrjú ár án nauðsynlegrar fjármögnunar rannsókna þeirra muni eyðileggja framtíð þeirra sem framsækinna vísindamanna, því að samkeppnin sé óendanlega hörð í heimi vísindanna. „Þessir einstaklingar hafa margir hverjir því aðeins um tvennt að velja, fara úr landi eða hætta í vísindum og standa ekki framar að uppbyggingu vísinda- og tækniþróunar á Íslandi,“ skrifar Hans.

Með því að reka óbreytta stefnu hér á landi er í rauninni verið að segja við þetta fólk: Menntið ykkur í útlöndum – og veriði svo bara þar. Íslenzkt samfélag þarf ekki á ykkur að halda.

Ég tek undir með Ólafi. Og íslenskt þjóðfélag þarf að taka afstöðu til þess hvaða stefnu skal taka. Viljum við samfélag sem viðurkennir gildi menntunar og þekkingar, eða viljum við ýta frá okkur vel þjálfuðu og duglegu fólk með meingallaðari forgangsröðun?.

Ítarefni:

147 vísindamenn Til varnar rannsóknarsjóðum

Hans Guttormur Þormar Aðför að nýsköpun og hagvexti

Stefna Vísinda- og tækniráðs 2010-2012

Erna Magnúsdóttir ofl. Gildi grunnrannsókna fyrir íslenskt samfélag

Apalsson Lítil von um hagvöxt, ef rannsóknum er fórnað