Málþing um háskólamál á vegum Vísindafélags Íslendinga 26. feb.

Málþing um háskólamál á vegum Vísindafélags Íslendinga
Vísindafélag Íslendinga stendur fyrir tveimur málþingum um háskólamál 26. febrúar og 22. mars.
Málþingin verða haldin í sal Þjóðminjasafns Íslands
26. febrúar: Fjármögnun háskóla á Íslandi
12:00 - 12:20: Saga reiknilíkansins og þróun erlendis
Ásdís Jónsdóttir, sérfræðingur við mennta- og menningarmálaráðuneytið
12:20 - 12:40: Framlag ríkisins til háskólamála
Magnús Karl Magnússon, prófessor við HÍ
12:40 - 13:15: Umræður
Fundarstjóri. Ragnhildur Helgadóttir, prófessor við HR
22. mars: Matskerfi háskólanna
12:00 - 12:20. Vinnumatskerfi ríkisreknu háskólanna
Hákon Hrafn Sigurðsson, prófessor við HÍ
12:20 - 12:40. Matskerfi Háskólans í Reykjavík
Kristján Kristjánsson framkvæmdastjóri rannsókna og upplýsinga við HR
12:40 - 13:15. Umræður
Fundarstjóri. Þórunn Rafnar deildarstjóri hjá Íslenskri erfðagreiningu
Boðið verður upp á öflugt vísindakaffi og bakkelsi á undan málþingunum frá kl. 11:30

Kerfisbundinn launamunur fræðagreina og kynja við opinbera háskóla

Eftirfarandi grein eftir nokkra kennara við HÍ birtist í Fréttablaði dagsins.

Kerfisbundinn launamunur fræðagreina og kynja við opinbera háskóla

Við opinbera háskóla á Íslandi er notast við svokallað vinnumatskerfi. Vinnumatskerfið byggir á talningum á einingum m.a. fjölda greina, tilvitnana, útskrifaðra nema, bóka o.s.frv. Kerfið hefur bein áhrif á launabónusa, launaflokk, framgöngu í starfi, eftirlaun, rétt á rannsóknarleyfum og flæði fjármagns til deilda. Kerfið er hálfgert aðhlátursefni á erlendri grund. Ástæðan er sú að ekki er hægt að bera saman ólíkar fræðagreinar eða einstaklinga sem takast á við ólík viðfangsefni með talningum á greinum.

Þrátt fyrir mikla gagnrýni í gegnum tíðina hafa fáar breytingar verið gerðar til bóta. Kerfið var hannað til að meta framlag í rannsóknum og launa ritvirkni, en er nú notað til að útdeila margvíslegum gæðum og peningum innan háskóla og hefur bein áhrif á laun. Nú stendur yfir úttekt á vinnumatskerfinu og jákvæðum og neikvæðum afleiðingum þess. Margir koma að þessari úttekt og sýnist sitt hverjum. Sýn manna stjórnast eðlilega nokkuð af því hve mikið viðkomandi fær í sinn hlut úr kerfinu.

Athyglisvert er að margir er koma beint að jafningjastjórnun vísindastarfs (að sjálfsögðu allt virt og virkt fræðafólk) hagnast beint eða óbeint á kerfinu og eiga því erfitt með að gagnrýna það. Einnig eru í nefndum sem eiga að meta kerfið innan frá, aðilar úr fögum þar sem birtingartíðni er há. Það er nokkuð ljóst að þessir aðilar eru vanhæfir, í skilningi stjórnsýslulaga, til að meta og móta kerfið, þar sem þeir eiga beinna og óbeinna fjárhagslegra hagsmuna að gæta. Úttektin sem nú stendur yfir er því meingölluð. Besta leiðin til að meta kerfið hlutlægt og vísindalega er utanaðkomandi mat erlends vísindafólks, án þess að byggt sé á sjálfsmati kerfisins og þeirra sem það þjónar. Við og fleiri höfum ítrekað bent á þetta.

Konur fá minna greitt en karlar
Annar athyglisverður eiginleiki vinnumatskerfisins er sá að konur fá minna greitt en karlar. Tölur úr vinnumatssjóði Félags háskólakennara sýna að það munar að meðaltali hundruðum þúsunda á ári hvað konur og karlar fá úr vinnumatskerfinu. Líklegt má telja að önnur áhrif t.d. á launaflokka og framgang í starfi séu síst minni. Ástæður gætu verið margar, t.d. aldursdreifing eða kynjahlutföll í mismunandi greinum, sem svo hafa mismunandi birtingarhefðir.
Brýnt er að greina vandlega hvað liggur að baki þessum kynjamun á greiðslum úr vinnumatskerfinu og öðrum áhrifum þess. Hvernig þessi launamismunun hefur þróast og dafnað í skjóli sérhagsmunagæslu, stéttarfélaga, háskólaráðs og vísindanefnda er verðugt rannsóknarefni í sjálfu sér. Kerfisbundinn launamunur kynja er óásættanlegur, á sama hátt og óásættanlegt er að fræðafólk sé metið eftir talningum eingöngu og það er óásættanlegt að fólk hafi áhrif á mótun stefnu sem umbunar því sjálfu, á kostnað starfsfélaga sinna.

Arnar Pálsson dósent við HÍ
Erna Magnúsdóttir rannsóknasérfræðingur við HÍ
Guðrún Valdimarsdóttir lektor við HÍ
Hákon Hrafn Sigurðsson prófessor við HÍ
Helga Ögmundsdóttir prófessor við HÍ
Jórunn E. Eyfjörð prófessor við HÍ
Ólafur S. Andrésson prófessor við HÍ
Pétur Henry Petersen dósent við HÍ
Sigríður Rut Fransdóttir lektor við HÍ
Stefán Þ. Sigurðsson dósent við HÍ
Zophonías O. Jónsson prófessor við HÍ
Þór Eysteinsson prófessor við HÍ

Óeðlileg hvatakerfi í vísindum

Afrakstur vísinda er þekking, aðferðir og lausnir á vandamálum. En hvernig er best að mæla þekkingu, aðferðir eða lausnir?

Staðreynd málsins er að það er mjög erfitt, og sérstaklega að bera saman milli fræðasviða.

Hvernig ber maður saman merkilega nýja þekkingu á sögu Íslands, og framfarir í stofnfrumufræðum?

Samt sem áður telur Háskóli Íslands að það sé hægt að gera þetta með einföldu baunatalninug.

Greinar eru miðill vísinda

Rétt eins og bíó er miðill kvikmyndagerðamanna, eru ritrýndar greinar miðill vísinda. Vísindamenn koma niðurstöðum sínum á framfæri og skiptast á upplýsingum í þessum greinum. Því ákváðu bókhaldarar að sniðugt væri að telja bara greinar sem vísindamenn birta, og gefa þeim meiri pening (laun, styrki, ferðasjóð) sem birtu fleiri greinar.

Reyndar deila bókhaldararnir sök með vísindasamfélaginu, sem hefur um áratuga skeið snobbað fyrir fjölda greina og sérstaklega greinum í því sem talin eru virt tímarit (Science, Nature, Cell og PNAS). Vísindamenn fjármagna rannsóknir sínar með styrkjum úr samkeppnissjóðum, og oft er það þannig að ómögulegt er að fá styrki nema maður hafi birt mikið og vel. Hugmynd sjóðanna er að þeir vilja ekki styrkja verkefni sem litlar líkur eru á að klárist eða verði gefin út. En því samkeppnin er svo mikil, að einungis 2-10% umsókna hljóta brautargengi, þá myndast óeðlilegur hvati til að birta mikið og í "virtum" tímaritum.

Slæmar hliðarverkanir

Baunatalningkerfi Háskóla Íslands leggur að jöfnu ólíkar fræðigreinar og rannsóknir, og hefur slæmar aukaverkanir. Vísindamönnum er mismunað eftir því hvað þeir rannsaka - það eru hömlur á vísindalegu frelsi. Kerfið hvetur vísindamenn til að sækja í auðveld vísindi frekar en krefjandi (til að vera vissir um að geta birt). Það hvetur þá til að búta rannsóknir niður í litlar greinar, til að auka fjöldann, oft á kostnað gæða. Verst er að kerfi sem þessi ýta undir oftúlkun á ófullkomnum gögnum, eða í alvarlegustu tilfellum hreint svindl. En fjárhagsleg framtíð rannsókna veltur oft á því að vísindamenn birti vel, og þá er komin mikil pressa til þess að hnika til staðreyndum.

Það virðist einmitt hafa verið málið í hinu athyglisverða máli barkalæknisins Paolo Macchiarini á Karólinskasjúkrahúsinu, sem töluvert hefur verið fjallað um á Rúv. Nú um helgina var frétt á Rúv, þar sem rætt var við Halldór Bjarka Einarsson lækni í Árósum, þar sem hann talar einmitt um þessa óeðlilegu hvata í kerfinu (Mikil fjárhagsleg pressa á vísindamönnum). Hann segir m.a.

Staðreyndin er sú að mikil óbein pressa hvílir á vísindamönnum að birta greinar fljótt og í stórum stíl því það veitir viðurkenningu og aðgang að fjármagni. Eins og hefur komið fram í máli Macchiarinis þá hefur hann haft fjárhagslegra hagsmuna að gæta  í gegnum bandaríska framleiðandann á plastbarkanum....

Það er svo rosalega mikið af umsóknum og rannsóknarstyrktaraðilar hafa kannski ekki bolmagn til að lesa umsóknir alveg niður í kjölinn til að sjá hvað verkefnið hefur gengið út á í smáatriðum, hver er uppfinningin og hvert er vægi hennar og svo framvegis. Mér finnst það hafa ákveðið upplýsingalegt gildi fyrir samfélagið að fjárstreymið til vísinda nær heldur til manna með mikinn fjölda vísindagreina að baki í stað þeirra með fáar greinar. Og stundum finnst manni eins og hlutirnirnir séu farnir að snúast um annað en uppfinningar. Líkt og innihald fárra greina sé farið að falla í skuggann fyrir tilvísun í einhvern fjölda greina á ferilsskrá.

Þetta er sérstakt umhugsunarefni, þegar sífellt er verið að kalla eftir samkurli Háskóla og fyrirtækja, með það að markmiði að skapa nýjar vörur og störf. Of náið samband getur nefnilega leitt til þess að markaðsgildið trompi það vísindalega, og að slopparnir verði notaðir til að selja 21. aldar snákaolíur.

Greinar okkar Péturs um Hvatakerfi háskóla.

Gallað vinnumatskerfi HÍ vinnur gegn gæðum vísinda birtist í Fréttablaðinu og á Vísir.is þann 29. mars 2014.

Notagildi menntunar og lífsbarátta Háskóla Íslands Fréttablaðið 10. október 2013

Stofnfundur Félags kvenna í vísindum 11. febrúar

Eftirfarandi tilkynning barst mér í pósti. Framtakið er lofsvert og vonandi verður þetta öflugt og virkt félag.

Stofnfundur Félags kvenna í vísindum fer fram þann 11. febrúar 2016 kl. 17 í
Tjarnarsal Íslenskrar Erfðagreiningar, Sturlugötu 8.
Dagskrá
17.00 Kosning fundarstjóra
17.05 Konur í vísindum, er þörf á félagi? - Þorgerður Einarsdóttir prófessor í
kynjafræði
17.20 Reynsla Félags kvenna í atvinnulífinu FKA af samtökunum - Þórdís Lóa
Þórhallsdóttir formaður FKA
17.30 Stofnun félagsins Konur í tónlist Kítón – Védís Hervör Árnadóttir formaður
Kítón og Lára Rúnarsdóttir varaformaður Kítón
17.40 Markmið félagsins - umræður
18.00 Kosning bráðabirgðastjórnar
18.10 Fyrirhugaður aðalfundur

Félagið er hugsað sem vettvangur fyrir konur í vísindum til að hittast, mynda og
efla tengsl sín á milli. Þá er sérstaklega verið að horfa til þess félagið geti stuðlað að því að konur í vísindum myndi sterk og varanleg stuðnings- og tengslanet en
skortur á þeim er talin vera ein af orsökum kynjahalla í vísindum. Allar konur sem
stunda rannsóknir á öllum fræðasviðum eða koma að vísindavinnu í einhverri mynd
eru velkomnar, hvort sem þær vinna innan veggja háskólanna, í rannsóknastofnunum,
akademíum eða úti í fyrirtækjum.

Nánari upplýsingar veita Auður Magnúsdóttir, [e-mail], s. 6641806,
Þorgerður Einarsdóttir, [e-mail], síma 6596725

Pörunarþjónusta fyrir laxfiska

Eigendur hunda velta stundum fyrir sér hvernig maki henti hundinum þeirra. Þá er oftast verið að hugsa um hreinræktun á afbrigðum, sem hafa æskileg einkenni eða fjárhagslegt gildi. Sjaldgæfara er að eigendur fiska, skraut, gull eða laxa, velti slíku fyrir sér. Vissulega er hér um að ræða mismunun á milli dýra, sem taka þarf á með samfélagslegum upphrópum eða hlátursköstum.

Hérlendis erum við ótrúlega heppin að laxfiskar, lax, urriði og bleikja, eru tiltölulega villtir og óspilltir. Reyndar hafa verið skrásett áhrif sleppinga og erfðablöndunar á vissa stofna, en vandamálið er ekki nærri því jafn mikið og í Noregi, á svæðum á Írlandi og í Bandaríkjunum. Fyrirhuguð aukning laxeldis, t.d. á vestfjörðum boðar ekki gott fyrir villta laxfiska á þeim slóðum, og jafnvel annarstaðar á landinu.

En þegar villtir laxastofnar hrynja er oft reynt að grípa til mótvægisaðgerða, eins og t.d. í Kaliforníu. Vegna landbúnaðar, stíflugerðar, áveita, landnýtingar, mengunar og annara þátta hrundu þar stofnar villta laxa. Fyrir um 100 árum var byrjað að ala laxaseiði í stöðvum sem mótvægiaðger. Nú er það svo að nær allur lax sem finnst í ám í fylkinu fæðist í eldis og sleppingarstöð. En sú aðferð að ala upp fisk í einni stöð og setja í 20 ólíkar ár, er ekki endilega heppileg. Með villta fiskinum tapaðist erfðabreytileiki sem oft tengist árþúsunda langri aðlögun fiskanna að vistkerfum tiltekinna árkerfa og hafsins.

Önnur vandamál tengjast slíkri sleppingu úr eldisstöðvum, fiskarnir eru erfðafræðilega einsleitir og atlætið annað en gerist í náttúrunni. Óvíst er að sami erfðabreytileiki henti fyrir líf ungviðis í eldistöð eða stærri fiski í sjógöngu - og því er togað í stofninn í ólíkar áttir. En innræktunin var álitin erfiðasti hjallinn. Talað var um hringiðu erfðagalla, sem geta safnast upp í fiskistofninum sem notaður var til að ala seiðin.

Nú er erfðatæknin komin inn í myndina. Með því að skoða erfðabreytileika í stofninum er hægt að finna út hversu skyldir einstaklingar eru, og forðast það að para náskylda saman. Nýleg grein segir frá því hvernig nálguninn er beitt í Kaliforníu. Fyrst eru hængar og hrygnur veiddar í gildrur og uggaklippt. Lífsýnið er sent í erfðapróf, og síðan eru nægilega fjarskyldir fiskar kreistir saman í túbu. Það hljómar erótískara en það er því yfirleitt er sleginn úr þeim lífsandinn með léttu höfuðhöggi fyrst.

Nálgun sem þessi er sannarlega lofsverð, en er samt enn eitt dæmið um tilraun til tæknilausnar á umhverfisvandamáli. Umhverfisvandamálið var eyðing búsvæða og hnignun náttúrulegra stofna. Það að dæla í árnar ræktuðum seiðum hefur aldrei náð að endurreisa laxastofna Kaliforníu, eða annarra svæða. Þess má geta að í Kaliforníu eru a.m.k. 30 aðrir stofnar laxfiska, sem eru í hættu á að hnigna enn frekar eða deyja út. Það að nota erfðatækni til að para saman einstaklinga er etv réttlætanlegt þegar reynt er að framlengja líftíma tegundar - en ég tel það óþarfi sem lausn til að halda uppi sportveiði.

Í þessu tilfelli er tæknilausnin ekki betri en náttúran.

Pistill þessi er innblásinn af frétt í NY Times.

MATT RICHTEL 15. janúar 2016 To Save Its Salmon, California Calls In the Fish Matchmaker

Myndin er af bleikjuhrognum, tekin við Þingvallavatn 2010.

 

Kæri jólasveinn/þingmaður, mig langar í náttúruminjasafn í jólagjöf

Meðan við bjuggum í Chicago höfðum við það fyrir hefð að fara í vísinda og tæknisafnið á aðfangadagsmorgun. Safnið var opið til 16 og yfirleitt frekar rólegt þennan dag. Safnið er allt hið glæsilegasta, þar má kanna krafta náttúrunnar og undur tækni. Skoða má þýskan kafbát frá seinnastríði og frábært smálestaland, erfðabreytta fiska og fylgjast með kjúklilngum klekjast.

Náttúruminjasafnið í Chicago er einnig í heimsklassa, með T. rex eðluna Sue (mynd ArnarP) og frábært safn minja frá helstu menningarsamfélögum mannkynssögunar.

Ísland á ekkert safn um náttúru eða tækni, þrátt fyrir að samþykkt hafi verið með lögum árið 2007 að stofna Náttúruminjasafn Íslands.

Væri ekki frábært að eiga náttúruminjasafn, ef ekki með beinagrind af risaeðlu þá kannski hval, rostung og ref. Þar mætti sjá hraun af ýmsum gerðum, útskýrðir væru heitir reitir og flekar, sprungubelti og kvikuþrær, fuglabjörg og lífríki vatna, líf undir og í jöklum og hin gríðarlega auðgi hafsins í kringum landið.

Kæri jólasveinn (þingmaður) mig langar í náttúruminjsafn í jólagjöf, hvaða dag ársins sem er.

Síðasta ríkisstjórn og borgin gerðu samkomulag um að setja upp sýningu í Perlunni, en þingmenn núverandi ríkistjórnar hentu þeim plönum út af borðinu án þess að bjóða upp á aðra kosti.

Hilmar Malmquist forstjóri náttúruminjasafnsins rekur þetta mál í grein í Fréttablaðinu í dag. Þar segir:

Fyrir skömmu fjallaði Fréttablaðið um vilja áhugafólks og stofnun einkahlutafélagsins Perluvinir ehf. í þeim tilgangi að setja upp náttúrusýningu í Perlunni. Þar kom m.a. fram að viðræður milli Náttúruminjasafns Íslands og Reykjavíkurborgar um slíkt sýningarhald í Perlunni hafi „siglt í strand“. Rétt er að benda á að viðræður safnsins og borgarinnar beindust að ráðuneyti Náttúruminjasafnsins, mennta- og menningarmálaráðuneytinu, og voru að frumkvæði safnsins. Jafnframt skal bent á að ákvörðun um að hætta viðræðunum var tekin af hálfu Reykjavíkurborgar...

Núverandi stjórnvöld hafa nú hafnað tveimur meginleiðum við fjármögnun náttúrusýningar á vegum Náttúruminjasafnsins, þ.e. að kosta verkefnið alfarið á vegum hins opinbera eða í samstarfi við utankomandi fjárfesta. Er nema von að spurt sé á hvaða vegferð ráðherra mennta- og menningarmála er með þetta höfuðsafn þjóðarinnar?
Hafa skal í huga að Náttúruminjasafnið er skilgreint sem ein af lykilstofnunum landsins á sviði miðlunar og fræðslu í náttúrufræðum og lögum samkvæmt á stofnunin að hafa sömu stöðu og hin höfuðsöfnin tvö, Þjóðminjasafn Íslands og Listasafn Íslands. Stöðu sinnar vegna sem fræðslu- og menntastofnanir á vegum ríkisins hafa höfuðsöfnin sérstöðu og hlutverki þeirra verður ekki sinnt af einkaaðilum nema að takmörkuðu leyti.

Íslenska þjóðin og gestir landsins eiga löngu skilið að Náttúruminjasafn Íslands þjóni þeim af engu minni metnaði og gæðum en best þekkist í náttúrufræðisöfnum nágrannaþjóðanna. Ríki og einkaaðilar geta vel unnið saman í þessu brýna verkefni – ég er fullviss um að þjóðin vill það.

Leyndardómar gena, baktería og uppruna lífs

Leyndardómar gena, baktería og uppruna lífs

Rannsóknir á erfðum, frumum og lífefnum gátu af sér sameindaerfðafræðina á fyrstu áratugum síðustu aldar. Á þeim árum nam Guðmundur Eggertsson í Kaupmannahöfn og kynntist rannsóknum sem lögðu grunninn að sameindaerfðafræðinni. Rannsóknir Guðmundar snerust um gen baktería og kerfin sem þýða erfðatáknmálið, og síðar um erfðir hitakærra baktería. Í nýlegu ritgerðasafni, Ráðgáta lífsins, fjallar Guðmundur um nokkur lykilatriði sameindaerfðafræðinnar og tilgátur og rannsóknir á uppruna lífsins.

(Við rituðum stutta rýni um nýlega bók Guðmundar Eggertssonar, Ráðgáta lífsins, sem Bjartur gaf út 2014. Greinarstúfurinn kom út í Náttúrufræðingnum nú í desember og hefst svo.)

Bókin er tvískipt. Í fyrstu fjórum þáttunum rekur Guðmundur sögu erfðafræðinnar, kynnir hugmyndir um genið, segir frá erfðum baktería og veira þeirra og útskýrir loks líkanið um byggingu erfðaefnisins DNA. Síðan eru hugmyndir og tilraunir tengdar uppruna lífsins raktar í þremur þáttum. Umræðan um uppruna lífs sprettur náttúrulega úr sameindaerfðafræðinni og er samofin grunnatriðum hennar, enda þurfa tilgáturnar að skýra tilurð gena, prótína og kerfa frumunnar. Í lokin dregur Guðmundur efnið saman og tekst á við ráðgátur lífsins.

Leyndardómar gena og sameindaerfðafræði
Rétt eins og erfðaefnið er byggt upp af tveimur samofnum þáttum eru rætur sameindaerfðafræði aðskildar en samtvinnaðar, úr örverufræði, erfðafræði, lífefnafræði og tilraunalíffræði. Viðfangsefni sameindaerfðafræði eru fjölbreytt. Hún ber upp spurningar á borð við: Hvernig virkar fruman, hvað er gen, hvernig hafa gen og breytingar í þeim áhrif á svipfar, hvernig verða stökkbreytingar og hví hafa ólíkar breytingar í geni missterk áhrif? Vísindamenn með bakgrunn í ólíkum fræðum, jafnvel eðlisfræðingar og læknar, tókust á við stórar spurningar og hjálpuðust að við að svara þeim. Framfarir í rannsóknum á byggingu gensins urðu fyrir tilstuðlan vísindamanna á sviði bakteríuerfðafræði, en þegar þá rak í strand nýttust niðurstöður fengnar með öðrum aðferðum, svo sem lífefnafræði. Guðmundur lýsir þessu í samantekt kaflans um bakteríuveirur.

Það er líka ástæða til að benda á að margar af tilraunum bakteríuveiruskólans voru með sérstökum glæsibrag. Flestar snertu þær erfðir veiranna. Lífefnafræðin var lengi vel sniðgengin en þrátt fyrir það fengust skýrar niðurstöður sem hlutu þegar fram liðu stundir að höfða til lífefnafræðinga og beinlínis kalla á afskipti þeirra. Þannig urðu rannsóknir á hinum örsmáu bakteríuveirum einn helsti hvati þess samruna erfðafræðilegra og lífefnafræðilegra rannsókna sem gengið hafa undir nafninu sameindalíffræði. (68)

Í fyrsta kafla bókarinnar er kynnt genið og eðli erfða. Hvernig flytjast eiginleikar frá foreldrum til afkvæma? Hvers vegna eru afkvæmi stundum stærri eða rauðhærðari en foreldrarnir? Tilraunir Gregors Mendels (1822–1884) og fyrstu erfðafræðinganna sýndu að einhverjar eindir fluttust frá foreldrum til afkvæma. En úr hverju voru erfðaeindirnar sem Wilhelm Johannsen (1857–1927) kallaði gen? Það reyndist erfitt að finna byggingarefni gensins og enn í dag er erfitt að rannsaka virkni þeirra. Í öðrum og þriðja kafla bókarinnar rekur Guðmundur sögu rannsókna á erfðum baktería og veira þeirra. Grundvallarlögmál erfða  afhjúpuðust með rannsóknum á plöntum og dýrum. …

Áhrif stað- og svæðisbundinna mótunarþátta á tegundafjölbreytni plantna í túndrulandslagi

Mánudaginn 21. desember ver Martin A. Mörsdorf doktorsritgerð sína í líffræði við Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands. Ritgerðin ber heitið: Áhrif stað- og svæðisbundinna mótunarþátta á tegundafjölbreytni plantna í túndrulandslagi (Effects of local and regional drivers on plant diversity within tundra landscapes).

Hvenær hefst þessi viðburður: 

21. desember 2015 - 14:00

Staðsetning viðburðar: 

Askja

Nánari staðsetning: 

Stofa 132

Andmælendur eru dr. Martin Zobel, prófessor í plöntuvistfræði og yfirmaður Rannsóknastofu um plöntuvistfræði í Tartu, Eistlandi, og dr. Gunnar Austrheim, prófessor við Náttúruminjastofnun NTNU í Þrándheimi, Noregi. Um er að ræða sameiginlega doktorsgráðu við Háskóla Íslands og Háskólann í Tromsø.

Leiðbeinandi var Ingibjörg Svala Jónsdóttir, prófessor við Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands. Einnig sátu í doktorsnefnd dr. Kari Anne Bråthen, dósent við Heimskauta- og sjávarlíffræðideild Háskólans í Tromsø, dr. Þóra Ellen Þórhallsdóttir, prófessor við Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands, dr. Virve T. Ravolainen, fræðimaður við Norwegian Polar Institute í Tromsø, og dr. Nigel G. Yoccoz, prófessor við Heimskauta- og sjávarlíffræðideild Háskólans í Tromsø.

Anna Dóra Sæþórsdóttir, dósent og varadeildarforseti Líf- og umhverfisvísindadeildar, stjórnar athöfninni.

Samkvæmt norskum reglum um doktorspróf mun Martin Mörsdorf flytja próffyrirlestur undir heitinu: Áhrif svæðisbundinna þátta á staðbundna fjölbreytni plantna: kenningar, nálgun og sannanir, kl. 10.00 sama dag í Öskju, stofu 131.

Ágrip af rannsókn

Tegundafjölbreytni innan plöntusamfélaga (alpha) í túndru endurspeglar staðbundna mótunarþætti svo sem framleiðni búsvæðisins og beit stórra grasbíta. Vísbendingar eru um að stórir grasbítar geti einnig haft áhrif á fjölbreytni milli samfélaga (beta). Áhrif staðbundnu þáttanna kunna einnig að ráðast að hluta af tegundaauðgi svæðanna en um það er lítið vitað. Markmið ritgerðarinnar var að greina hvernig staðbundnir og svæðisbundnir þættir móta tegundafjölbreytni æðplantna í túndru.

Áhersla var lögð á að skilgreina búsvæðaeiningar með ótvíræðum og gegnsæjum hætti þannig að sambærilegt úrtak fengist fyrir öll svæðin. Á Íslandi var alpha og beta fjölbreytni metin á nokkrum stærðarkvörðum sem réðust af landslagi og framleiðni búsvæða en einnig voru beitarfriðuð svæði borin saman við svæði með sauðfjárbeit. Sama nálgun var notuð á hliðstæðum svæðum í Noregi til að fá samanburð við meginlandssvæði með mun meiri tegundaauðgi en Ísland.

Fjölbreytni plantna á Íslandi var mjög mótuð af landslagi þar sem framleiðni búsvæða endurspeglaði landform (íhvolf/kúpt) og hæð yfir sjó. Niðurstöðurnar leiddu í ljós að landslag hefur mikil áhrif á fjölbreytni en þau eru samt háð því á hvaða stærðarkvarða matið er gert. Á Íslandi fannst enginn munur á milli beittra og nú beitarfriðaðra svæða sem sennilega skýrist af því hve langvinn beitaráhrifin eru. Landslag hafði hliðstæð áhrif á norsku svæðunum. Með samanburði milli landanna tveggja fengust í fyrsta skipti vísindalegar sannanir fyrir því að tegundaauðugt svæði (þ.e. tegundaauðugri flóra) geti magnað upp þau áhrif sem staðbundið landslag hefur á fjölbreytni. Rannsóknin staðfesti enn fremur hversu mikilvægt það er að vanda til undirbúnings gagnasöfnunar og skilgreina með skýrum hætti þær vistfræðilegu og rúmfræðilegu einingar sem vinnan grundvallast á.

 

Um doktorsefnið

Martin A. Mörsdorf fæddist 31. maí 1984 og eru foreldrar hans Gudrun og Michael Mörsdorf en þau reka bakarí í Primstal, Þýskalandi. Hann á tvær systur, Kathrinu og Juliu. Eftir grunnskólanám stundaði hann nám í náttúrufræðum við Háskólann í Trier og tengdist þá jafnframt Svissnesku ríkisstofnuninni í skóg- og landslagsrannsóknum (WSL) og útskrifaðist þaðan með háskólagráðu í náttúrufræðum í janúar 2011. Í maí 2011 hóf hann sameiginlegt doktorsnám við Háskóla Íslands og Háskólann í Tromsø (Norges arktiske universitet).

Dagatal hugmynda, uppgötvana og uppfinninga fyrir árið 2016

Vísindavefurinn

gefur út dagatal hugmynda, uppgötvana og uppfinninga

fyrir árið 2016.

 

Dagatalið er tilvalin jólagjöf og hentar vel til að vekja áhuga fólks

á öllum aldri á vísindum.

 

Dagatalið kemur brotið saman í fallegum umbúðum. Full stærð á

dagatalinu er 68,4 x 98 cm.

Hér er hægt að skoða myndir af dagatalinu:

https://goo.gl/photos/ecopfpicSdFddogD6

Jane Goodall á leið til landsins

Jane Goodall er einstök. Hún fylgdist með simpönsumm í Gombe og komst að stórmerkilegum hlutum um líffræði þeirra og atferli. Nú er verið að reyna að skipuleggja heimsókn Jane til landsins, í samstarfi Landverndar, margra stofnanna innan HÍ og fleiri aðilla.

Hrefna Sigurjónsdóttir og Margrét Björk Sigurðardóttir skrifuðu um feril Jane á vísindavefinn fyrir nokkrum árum. Þar segir:

Jane Goodall fæddist árið 1934 í London á Englandi. Frá barnæsku var hún afar áhugasöm um dýr, sér í lagi um framandi dýr Afríku. Þegar henni bauðst að heimsækja vinafólk í Kenía greip hún tækifærið og 23 ára gömul fór hún til Afríku í fyrsta sinn. Þar komst hún fljótt í kynni við fornleifa- og steingervingafræðinginn Louis S. B. Leakey sem heillaðist af óbilandi áhuga hennar og þekkingu á dýrum. Hann réð hana sem aðstoðarkonu sína og sendi hana árið 1958 aftur til London til að læra um atferli prímata. Leakey taldi að stóru aparnir gætu veitt innsýn í þróun prímata og þar af leiðandi þróun mannsins. Árið 1960 sendi hann Goodall til Gombe í Tansaníu til að fylgjast með atferli simpansa. Með sjónauka og skrifblokk að vopni hóf Jane athuganir sínar sem einkenndust af ótrúlegri þolinmæði og þrautseigju.

Goodall gerði fljótt merkilegar uppgötvanir. Til dæmis að simpansar voru ekki grænmetisætur eins og áður var talið heldur voru þeir alætur líkt og maðurinn. Þá uppgötvaði hún einnig að simpansar notuðu verkfæri. Hún fylgdist með hvernig simpansarnir hreinsuðu og snyrtu til greinar og notuðu þær svo eins og veiðistangir til að veiða termíta úr termítahraukum. Þessi uppgötvun kollvarpaði því þeirri hugmynd að það væri sérstaða mannsins að nota verkfæri. Þessar merkilegu niðurstöður urðu til þess að frekari fjárveitingar fengust í rannsóknir Goodall og þrátt fyrir að hún hefði ekki lokið grunnháskólagráðu var hún tekin inn í doktorsnám við Cambridge-háskóla.

Hrefna Sigurjónsdóttir og Margrét Björk Sigurðardóttir. „Hver er Jane Goodall og hvert er hennar framlag til vísinda og fræða?“ Vísindavefurinn, 3. janúar 2011. Sótt 9. desember 2015. http://visindavefur.is/svar.php?id=58124.

Mynd af simpansa er af vef lauksins - sem er ekkert heilagt...