Hvar eru rauðhærðir algengastir?

Í hvaða landi eða landsvæði eru rauðhærðir algengastir? Hvar er Ísland í röðinni hvað varðar hlutfall rauðhærðra? Er hægt að sjá með DNA-rannsókn hvaðan rauðhærðir Íslendingar koma?

Arnar Pálsson. „Hvar eru rauðhærðir algengastir?“. Vísindavefurinn 5.2.2015.

Rautt hár er algengast meðal Vesturlandabúa, en nær óþekkt hjá upprunalegum ættbálkum Afríku, Ameríku og Ástralíu. Rautt hár finnst að auki í nokkrum asískum ættbálkum. Í Vestur-Evrópu er það algengast á Bretlandseyjum. Tíðnin er hæst á Írlandi og í Skotlandi (frá 10-30% eftir svæðum), en sýnu lægri í Wales og svo Englandi. Rautt hár er ansi algengt í Suðvestur-Noregi (um 10%), en tíðni þess er lægri annars staðar í Skandinavíu og Danmörku. Svipaða sögu er að segja af meginlandi Vestur-Evrópu, tíðnin lækkar með fjarlægð frá Bretlandseyjum. Um 8% íslenskra kvenna og 6% íslenskra karlmanna eru rauðhærð.

Rautt hár er algengast á Bretlandseyjum og Suðvestur-Noregi en fer svo dvínandi eftir því sem fjær dregur. Kortið sýnir væntanlega megindrætti en er varla hárnákvæmt, tæplega er hægt að skipta Íslandi í tvö svæði með tilliti til þess hversu algengur rauður háralitur er eins og hér er gert.

Rautt hár er arfgengt. Ef einstaklingur er arfhreinn um stökkbreytingu/ar á geninu MC1R (e. melanocortin-1 receptor) þá verður hár hans rautt (sjá nánar í svari Þuríðar Þorbjarnardóttur við spurningunni Eru litningar í rauðhærðum eitthvað gallaðir?) Gen eru strengur – oft þúsund eða fleiri þúsund basa langur. Basarnir eru fjórir, oftast táknaðir með bókstöfum (A, C, G og T) og verða þeir að vera í réttri röð til að afurð gensins myndist og starfi eðlilega. Stökkbreytingar valda oft víxlum á tilteknum bösum, til dæmis verður basi A á stað 241 í strengnum að basa G. Það getur leitt til þess að afurð gensins skaddist eða eyðileggst alveg. Rétt eins og mataruppskriftir geta farið aflaga á marga vegu, geta gen skemmst á ólíkan hátt.

Því eru margar ólíkar stökkbreytingar í MC1R geninu. Sumar eru alvarlegar en aðrar mildari. Það fer eftir því hvaða tvær MC1R stökkbreytingar einstaklingur er með, hvers konar rauðan lit hárið fær. Rautt hár er nefnilega ansi fjölskrúðugt, til dæmis brúnt með roðaglans, rauðbirkið eða ljósgyllt. Einnig gæti skipt máli hvaða aðra erfðaþætti viðkomandi er með, auk gallana í MC1R, en ekki verður farið út í þá sálma hér.

 

 

 

Rautt hár tengist stökkbreytingu á geninu MC1R. Þessi brosmildu tvíburasystkini hafa fengið stökkbreytt gen frá báðum foreldrum þar sem rautt hár er víkjandi eiginleiki.

Spurt var hvort að hægt væri að sjá með DNA-rannsókn hvaðan rauðhærðir Íslendingar koma? Hugsum fyrst bara um MC1R-genið. Þar sem rautt hár getur orsakast af ólíkum stökkbreytingum og vegna þess að tíðni þeirra er ólík milli landa og jafnvel landsvæða, er möguleiki að meta uppruna rauðhærðra Íslendinga. Ef ákveðin stökkbreyting í MC1R væri algengust á Bretlandseyjum en önnur stökkbreyting væri algengust í Noregi, þá væri hægt að greina hvaðan rautt hár tiltekins Íslendings sé ættað. Ef við gefum okkur að þetta séu einu tvær breytingarnar í MC1R hérlendis og báðar jafn algengar er dæmið einfalt. Þá væri líklega helmingur rauðhærðra með eitt eintak af hvorri stökkbreytingu, og því með norskt/breskt rautt hár. Hvor fjórðungur hinna rauðhærðu væru með annað hvort með norskt eða skoskt/írsk rautt hár.

En MC1R er bara hluti svarsins. Í erfðamengi mannsins eru um 25.000 gen og hefur hvert þeirra sína sögu. Þar að auki eru genin innan við 2% af erfðamengi mannsins. Þegar spurt er um uppruna Íslendinga (rauðhærðra eða annarra) þarf að taka eins konar „meðalsögu“ allra genanna og erfðamengisins. Það má jafnvel ímynda sér ýkt dæmi. Íslensk kona kann að vera arfhrein um stökkbreytingu í MC1R (og því rautt hár) sem er komin frá Noregi, en stærsti hluti erfðamengis hennar er samt ættaður frá Bretlandseyjum.

Að síðustu má geta þess að MC1R er ekki einhamt, frekar en önnur gen. Gallar í MC1R auka einnig líkurnar á freknum, og húð arfbera er yfirleit mjög ljós og viðkvæmari fyrir sólbruna. Samfara eru auknar líkur á sortuæxlum og öðrum húðkrabbameinum. Reyndar eru líkurnar á húðkrabbameinum tengdar því hversu mikla sól fólk fær. Stökkbreytingar í MC1R tengjast ekki húðkrabbameinum hérlendis en í sólríkari löndum eins og Hollandi og Spáni eru tengslin ansi sterk.

Þvert á staðalímyndir valda breytingar í MC1R ekki grænum augnlit. Breytingar á OCA2-, SLC24A4- og TYR-genunum eru taldar mikilvægastar fyrir græn augu.

 

• Í stuttu máli eru rauðhærðir menn algengastir á Bretlandseyjum og á vissum svæðum á Norðurlöndum.
• Rautt hár prýðir 6-8% Íslendinga.
• Tíðni stökkbreytinga sem auka líkur á rauðu hári er ólík milli landsvæða.
• Mögulega er hægt að meta uppruna erfðaþátta sem tengist rauðu hári einstaklinga, en það væri bara lítill hluti af erfðamenginu og ónákvæmt mat á erfðafræðilegum uppruna viðkomandi.

Ítarefni:

• Sulem P, Gudbjartsson DF, Stacey SN, Helgason A, Rafnar T, Magnusson KP, Manolescu A, Karason A, Palsson A, Thorleifsson G, Jakobsdottir M, Steinberg S, Pálsson S, Jonasson F, Sigurgeirsson B, Thorisdottir K, Ragnarsson R, Benediktsdottir KR, Aben KK, Kiemeney LA, Olafsson JH, Gulcher J, Kong A, Thorsteinsdottir U, Stefansson K. 2007. Genetic determinants of hair, eye and skin pigmentation in Europeans. Nature Genetics, 39(12):1443-52.
• Jonathan Rees 2/4/03. The roots of red hair | The Human Genome. (Skoðað 13. 1. 2015).
• Gerstenblith MR, Goldstein A, Fargnoli MC, Peris K, Landi MT. 2007. Comprehensive evaluation of allele frequency differences of MC1R variants across populations. Human Mutation 28: 495-505.

Myndir:

• Kort: The genetic causes, ethnic origins and history of red hair - Eupedia. Sótt 23. 1. 2015).
• Mynd af fólki: Red-haired Siblings.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 23. 1. 2015).

Breytir ný tækni því hvernig við hugsum um náttúruna?

Breytir ný tækni því hvernig við hugsum um náttúruna?

Geta nýjungar í öflun og meðferð gagna bætt náttúruvernd og auðveldað ákvarðanatöku?

Mun ný samskiptatækni færa fólk nær náttúrunni og auka skilning á verndun hennar?

William Adams spyr spurninga sem þessara. Bill Adams er prófessor við Cambridgeháskóla og heldur erindi við HÍ 5. febrúar nk. Kl. 16:00 í stofu 132 í Öskju.

Dr. Adams rannsakar og skrifar um náttúruvernd og sjálfbæra þróun. Erindi hans fjallar um áhrif stafrænnar tækni á náttúruvernd.

Ágrip af erindi hans:

Með tilkomu stafrænnar tækni opnast fjölmargir nýir möguleikar á sviði náttúruverndar. Tæknin breytir því hvernig gagna er aflað, einfaldar stjórnsýslu og auðveldar samskipti við almenna borgara. En gæti stafræn tækni breytt sjálfu inntaki náttúruverndar – því hvernig við hugsum um náttúruna og höfum samskipti við hana, eða haft áhrif á náttúruverndarpólitík? Hvaða þýðingu gæti hin áhrifamikla sýndarveruleikatækni haft á náttúruverndarmál, eða tilkoma nýrra kerfa fyrir öflun, geymslu, greiningu og framsetningu gagna? Og ef í ljós kemur að náttúruvernd tekur breytingum með stafrænni tækni, breytir það þá einhverju?

Um fyrirlesarann:

W.M. Adams er prófessor og forseti landfræðideildar Cambridgeháskóla í Bretlandi. Hann hefur lengi rannsakað náttúruverndarmál og sjálfbæra þróun, bæði í Afríku og Evrópu. Rannsóknir hans fjalla einkum um samþættingu samfélagsþróunar og náttúruverndar og árekstra þar á milli. Rannsóknir hans um þessar mundir snúast m.a. um stjórnmál og náttúruvernd, og um hlutverk myndlíkinga á borð við „þjónustu vistkerfa“ í stefnumótun um verndun náttúrunnar. Adams hefur skrifað fjölmargar bækur og greinar um þessi efni. Meðal bóka hans eru Future Nature (2003), Against Extinction (2004), Green Development (2009) og Trade-offs in Conservation (2010). Hann heldur einnig úti bloggsíðu um hugðarefni sín: http://thinkinglikeahuman.com/

Hvatberalækningar verða að veruleika

Erfðalækningar hafa verið prófaðar í nokkrum tilfellum. Þær fela í sér að gera breytingar á erfðaefni einstaklinga, til að lækna þá af sjúkdómi eða til að fyrirbyggja sjúkdóm.

Þær tilraunir sem gerðar hafa verið, hafa verið til að reyna að lækna sjúkdóm.

Enn hefur ekki verið farið í að breyta erfðasamsetningu fólks, til að fyrirbyggja sjúkdóm.

Það kann að breytast með samþykkt Breska þingsins. Eins og við höfum fjallað um hér (sjá pistla neðst), skaða ákveðnar stökkbreytingar starfsemi hvatbera í frumum. Hvatberar eru orkuverksmiðjur líkamans, og bera í sér stutta litninga sem eru með nokkra tugi gena. Bróðurpartur erfðaefnis okkar er annars geymt í kjarnanum (heildar fjöldi gena í okkur er um 25.000).

Hvatberarnir erfast bara frá mæðrum, og því er hægt að fjarlægja þá með því að flytja kjarna á milli eggfruma.

Bætt við:

Fréttamaður mbl.is (Kjartan) hafði samband og ræddi við okkur um hvatberalækningar.

Sjá

MBL.is 5.2.2015 | Framtíðin liggur í erfðalækningum

Sjá ítarlegri umfjöllun í öðrum pistlum:

Arnar Pálsson | 1. september 2014 Hvatberalækningar

Arnar Pálsson | 7. ágúst 2014 Þrír foreldar og erfðalækningar

Arnar Pálsson | 28. ágúst 2009 Api með þrjá foreldra

Arnar Pálsson | 26. október 2012 stofnfruma með þrjá foreldra

Arnar Pálsson | 28. júní 2013  Barn með þrjá foreldra

Rúv 7. ágúst 2014. Deilt um þátt „þriðja foreldris“

Getur átt þrjá líffræðilega foreldra

Hvernig á að stjórna Háskólum?

Á að stjórna háskólum eins og her, fyrirtæki, lisatsmiðju eða láta þá stjórna sér sjálfir?

Páll Skúlason heimspekingur og fyrrverandi rektor Háskóla Íslands hefur skrifað bókina Háskólapælingar, þar sem hann fjallar um þessar spurningar.

Hann telur mikilvægt að reka háskóla ekki eins og fyrirtæki eða sveitarfélagi. Jafningjastjórn er lykillinn að velgengni háskóla, sem smiðju hugmynda og nýunga, bæði fyrir fræði og samfélög.

Jón Torfi Jónasson kynnti bókina ágætlega í skeyti á starfsmenn HÍ:

Í inngangi að Háskólapælingum dregur Páll fram nokkur aðalatriði hugmynda sinna, sem hann ræðir síðan í ýmsum köflum bókarinnar. Hann rekur í örstuttu máli sögu evrópska háskólans – sjá líka Tvær hugmyndir um mótun háskóla  – og að vissu marki þess bandaríska, sem hann gerir að umtalsefni síðar og dregur í máli sínu athygli m.a. að tvennu. Í fyrsta lagi hve rætur háskóla eru margvíslegar, það var ekki aðeins ein lykilhugmynd um háskóla heldur voru þær fleiri. Í öðru lagi bendir hann á að háskólar hafa alla tíð þurft að finna jafnvægið á milli þess að þjóna fræðunum og samfélaginu, - það sé ekki nýtt úrlausnarefni; birtingarmyndir þessara krafna kunna samt sífellt að breytast.

Samt sem áður telur hann fræðimennskuna, sem nefnd var í upphafi, sameina háskóla bæði fyrr og síðar – samanber einnig kaflann Eðli og tilgangur fræðilegrar hugsunar (en hún er að mati Páls víðara hugtak en rannsóknir). Þetta eðli háskólastarfs, sem getur tilheyrt öllum greinum háskólastofnunar, á að vera sameinandi afl og er ástæða þess að mjög ólíkar greinar geta og eiga að vinna saman á einum vettvangi og renna þannig stoðum undir starf hvor annarrar og gæta sameiginlegra hagsmuna, þótt hin sérhæfðu verkefni séu mýmörg og að ýmsu leyti gjörólík. Hann telur að háskólafólk um allan heim eigi sér sameiginlega hugsjón eða spurningu: „Hvernig getum við skilið heiminn og hvernig getum við, með skilningi á honum, breytt honum til hins betra?“

Páli verður tíðrætt um sérstöðu háskólans sem menntastofnunar sem þarf að starfa sjálfstæð og óháð ríkjandi valdaöflum eða valdhöfum samfélags. Páll glímir við hvað eigi að einkenna stjórnun háskólastofnunar, m.a. í kaflanum Markmið og skipulag háskóla, þar sem hann rökstyður að menntastofnun, háskóli, skuli hvorki vera rekin sem þjóðríki né viðskiptafyrirtæki, heldur eigi að taka mið af því að vera samfélag fræðimanna, sem hafi helgað sig lærdómsiðkun - það kalli á jafningjastjórnun. En þar sem hann leggur svo ríka áherslu á einingu stofnunarinnar og þann styrk sem í henni felst þá eigi yfirstjórnin að vera öflug, hún stilli saman strengi og virki samlegðina. –En jafnframt þurfi að viðurkenna dreifða stýringu í ýmsum málum. Hann telur einnig að stjórnun í jafn margslunginni stofnun og háskóli er sé mjög krefjandi, þannig að fleira komi við sögu en hrein akademísk mál og stjórnskipanin verði að taka mið af því.

Páll kemur víða við. Honum er hugleikið siðferði þekkingarleitarinnar og raunar háskólastarfsins alls og fjallar um þekkingardyggðir ásamt ýmsum álitamálum í háskólaheiminum í Kreppa háskóla og kjarni háskólastarfs. Hann telur að háskólakennsla sé lifandi vettvangur þekkingarsköpunar og að kennsla og rannsóknir fari vel saman. Mikilvægur hluti þeirrar fléttu er að nemendum sé innrætt gagnrýnin og greinandi hugsun. Hann hamrar á því að háskóli sé samfélag starfsfólks og nemenda sem eigi að spegla öflun, miðlun og varðveislu þekkingar og hlúa að öllum þáttum þess starfs.

Í ritgerðum og erindum Páls birtist mikilvæg og sterk hugsjón um háskóla sem hann þróar og setur fram frá fleiri en einu sjónarhorni. Hann ræðir jafnframt fjölmörg álitamál sem verið hafa efst á baugi bæði í íslenskri og alþjóðlegri umræðu um háskóla, sem hann hefur sjálfur tekið virkan þátt í. Hjá Páli birtist afar sterk krafa um að þessi mál séu rædd, ekki síst innan Háskólans eða háskólanna – sennilega er umræða tengd rektorskjöri afar gott tilefni til þess – þótt samtalið eigi vitaskuld sífellt að vera lifandi.

Í apríl komandi munu starfsmenn Háskóla Íslands velja sér nýjan rektor. Vonandi svara frambjóðendur kalli Páls, sem ítrekað er í skrifum Jóns Torfa (feitletrað hér að ofan).

Af rostungum og höfðingjum

Fjallað var um rostunga að fornu og nýju í Samfélaginu nýlega. Rætt var við Bjarna Einarsson fornleifafræðing. Af vef RÚV (Rostungstönn þyngdar sinnar virði í gulli).

Náttúruminjasafn Íslands og Líffræðistofa Háskóla Íslands hafa gert með sér samning um rannsóknasamstarf á fornlíffræði rostunga við Ísland. Vísindamennirnir sem koma að þessum rannsóknum koma úr ýmsum greinum vísinda, erfðafræði jarðfræði og fornleifafræði.

Meginmarkmið rannsóknarinnar, sem felur m.a. í sér aldursgreiningu beina, svipfarsgreiningu þeirra og erfðagreiningu, er að varpa ljósi á fornlíffræði rostunga hér við land, útskýra aldur þeirra, jarðsögulega stöðu, líffræði og hugsanleg tengsl við rostungsstofna annar staðar í norðanverðu Atlantshafi. Gagnasafnið sem liggur til grundvallar rannsókninni nær til beinaleifa um 50 rostunga sem fundist hafa hér við land á undaförnum 100 árum eða svo.

Nýsköpun í náttúruvernd á stafrænni öld

Breytir ný tækni því hvernig við hugsum um náttúruna?

Geta nýjungar í öflun og meðferð gagna bætt náttúruvernd og auðveldað ákvarðanatöku?

Mun ný samskiptatækni færa fólk nær náttúrunni og auka skilning á verndun hennar?

William Adams spyr spurninga sem þessara. Bill Adams er prófessor við Cambridgeháskóla og heldur erindi við HÍ 5. febrúar nk. Kl. 16:00 í stofu 132 í Öskju.

Dr. Adams rannsakar og skrifar um náttúruvernd og sjálfbæra þróun. Erindi hans fjallar um áhrif stafrænnar tækni á náttúruvernd.

Ágrip af erindi hans:

Með tilkomu stafrænnar tækni opnast fjölmargir nýir möguleikar á sviði náttúruverndar. Tæknin breytir því hvernig gagna er aflað, einfaldar stjórnsýslu og auðveldar samskipti við almenna borgara. En gæti stafræn tækni breytt sjálfu inntaki náttúruverndar – því hvernig við hugsum um náttúruna og höfum samskipti við hana, eða haft áhrif á náttúruverndarpólitík? Hvaða þýðingu gæti hin áhrifamikla sýndarveruleikatækni haft á náttúruverndarmál, eða tilkoma nýrra kerfa fyrir öflun, geymslu, greiningu og framsetningu gagna? Og ef í ljós kemur að náttúruvernd tekur breytingum með stafrænni tækni, breytir það þá einhverju?

Um fyrirlesarann:

W.M. Adams er prófessor og forseti landfræðideildar Cambridgeháskóla í Bretlandi. Hann hefur lengi rannsakað náttúruverndarmál og sjálfbæra þróun, bæði í Afríku og Evrópu. Rannsóknir hans fjalla einkum um samþættingu samfélagsþróunar og náttúruverndar og árekstra þar á milli. Rannsóknir hans um þessar mundir snúast m.a. um stjórnmál og náttúruvernd, og um hlutverk myndlíkinga á borð við „þjónustu vistkerfa“ í stefnumótun um verndun náttúrunnar. Adams hefur skrifað fjölmargar bækur og greinar um þessi efni. Meðal bóka hans eru Future Nature (2003), Against Extinction (2004), Green Development (2009) og Trade-offs in Conservation (2010). Hann heldur einnig úti bloggsíðu um hugðarefni sín: http://thinkinglikeahuman.com/

Erindi um skipulag og áherslur í norðurslóðarannsóknum

Þriðja alþjóðlega ráðstefnan um skipulag og áherslur í norðurslóðarannsóknum (ICARP III)
The Third International Conference on Arctic Research Planning (ICARP III)

Ingibjörg S. Jónsdóttir prófessor í vistfræði er fulltrúi Íslands í mikilvægri nefnd um norðurslóðarannsóknir og mun fjalla um ráðstefnu sem er á döfunni.

Erindið verður á íslensku eða ensku, eftir íslenskukunnáttu gesta.

Alþjóðlega norðurskautsvísindanefndin (IASC) hefur leitt alþjóðlegar ráðstefnur um skipulag og áherslur í norðutslóðarannsóknum á 10 ára fresti og nú er sú þriðja í undirbúningi, ICARP III í samstarfi við fjölmargar aðrar vísindanefndir og samtök sem sinna málefnum norðurslóða. Í erindinu mun hún kynna starfsemi IASC og segja frá umfangsmiklum undirbúningi ICARP III sem staðið hefur í tvö ár.

Meiri upplýsingar um IASC: iasc.info og um ICARP III: iasc.icarp.info

Mynd af krækilyngi, Arnar Pálsson.

Nýr Náttúrufræðingur

Náttúrufræðingurinn hefur verið gefinn út í 85 ár. Í blaðinu er greinar um íslenska og útlenda náttúru (híhí), bæði yfirlitsgreinar og greinar um frumrannsóknir.

Nýjasta heftið (3. og 4. árið 2014) er á leiðinni í pósti. Það er helgað Agnari Ingólfssyni vistfræðingi sem lést haustið 2013. Í heftinu eru nokkrar forvitnilegar greinar um vistfræðileg efni, sem tengjast rannsóknum og hugðarefnum Agnar sérstaklega.

Arnþór Garðarsson, Þorkell Helgason og Jörundur Svavarsson áttu frumkvæði að heftinu og kynna Agnar og störf hans í mjög vandaðari yfirlitsgrein.

Arnþór fékk mig til að skrifa um stofnun Líffræðifélags Íslands, en Agnar var einn af forvígismönnum stofnunar félagsins og burðarásum þess (sem fyrsti formaðurinn).

Greinin heitir, Stofnun Líffræðifélags Íslands og fyrsti formaðurinn, og hefst svo.

Líffræðifélag Íslands var stofnað í desember 1979. Hinn 9. og 10. þess mánaðar hélt Líffræðistofnun háskólans ráðstefnu um íslenskar líffræðirannsóknir og var stofnun félagsins eitt af markmiðum fundarins. Agnar Ingólfsson tók mikinn þátt í skipulagi ráðstefnunnar og var kjörinn formaður félagsins. Hann tók að sér útgáfu fréttabréfs félagsins og ásamt öðrum stjórnarmönnum mótaði hann starfið fyrstu árin. Stofnun félagsins átti sér margar rætur. Ein ástæðan er sú að haustið 1968 var fyrsta sinn í boði sérstök námsbraut í líffræði við Háskóla Íslands og útskrifaðist fyrsti árgangurinn 1972. Mikill kraftur var í líffræðikennurunum við HÍ og ekki síst í Agnari. Hann lauk doktorsprófi frá háskólanum í Michigan, Ann Arbor, Bandaríkjunum, árið 1967. Frá árinu 1970 starfaði hann við háskólann, fyrst sem dósent en frá 1973 sem prófessor í vistfræði. Þegar líffræðinámið var skipulagt var yfirlýst markmið þess að bæta úr skorti á náttúrufræðikennurum, en kennararnir lögðu mikla áherslu á að námið nýttist einnig efnilegum vísindamönnum. Flestir kennaranna voru virkir í rannsóknum, bæði fræðilegum og hagnýtum. Hin nýja líffræðiskor útskrifaði að meðaltali 25 líffræðinga á ári og fór um helmingur þeirra í framhaldsnám ytra. Það er mun hærra hlutfall en nú. Margir nýlærðir líffræðingar fluttust heim undir lok áttunda áratugarins og tóku til starfa. Hérlendis voru heilmiklar rannsóknir á sviði líffræði á þessum árum og ber þar helst að nefna marga góða sérfræðinga á Rannsóknastöð Háskólans í meinafræði að Keldum, Hafrannsóknarstofnun, Náttúrufræðistofnun Íslands og Rannsóknarstofnun landbúnaðarins. Breiddin og blanda eldri og nýútskrifaðra líffræðinga endurspeglast í starfi félagsins og samsetningu stjórnar fyrstu árin.

Stofnun Líffræðifélags Íslands í desember 1979
„Líffræðifélag Íslands var stofnað á ráðstefnu, sem haldin var á vegum Líffræðistofnunar Háskólans að Hótel Loftleiðum hinn 9. desember 1979.“ Á þessum orðum hófst fyrsta tölublað fréttabréfs Líffræðifélagsins, sem út kom í janúar 1980. Þriggja manna stjórn var skipuð Agnari Ingólfssyni, formanni, Sigríði Guðmundsdóttur, Rannsóknarstofu Háskólans í veirufræði, ritara, og Stefáni Aðalsteinssyni, Rannsóknarstofnun landbúnaðarins (gjaldkera). Varamenn voru Árni Einarsson, Náttúrufræðistofnun Íslands og Hákon Aðalsteinsson, Orkustofnun. Samkvæmt fréttabréfinu voru stofnfélagar 101. Heimildarmenn mínir segja að það hafi strax verið ákveðið að enginn greinarmunur væri gerður á stofnfélögum og félögum sem seinna bættust í hópinn. Þetta var að áeggjan Agnars sem vildi hafa Líffræðifélagið opið og aðgengilegt fræðingum og áhugafólki. Frægt er að hann hafnaði boði um inngöngu í Vísindafélag Íslendinga á grundvelli þessarar hugsjónar, en á þeim tíma gátu bara þeir gengið í Vísindafélagið sem fengu formlegt boð og meðmæli félagsmanna.

Greinina í heild sinni má lesa í Náttúrufræðingnum, og á vef Líffræðifélags Íslands seinna í vor.

Skyldir pistlar:

Arnar Pálsson | 16. desember 2010 Náttúrufræðingurinn, Williams og frumulíffærið

Arnar Pálsson | 17. september 2014 Nýr náttúrufræðingur

Rannsóknir á sauðfé bættu skilning á HIV

Fjallað var um erindi og rannsóknir Halldórs Þormar á Bylgjunni og í Fréttablaðinu.

Halldór Þormar var ráðin til Rannsóknastöðvar Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum, til að prófa tilgátur um að mæði og visna væri orsökuð af veirusýkingum. Honum og samstarfsmönnum tókst að staðfesta tilgáturnar og um leið afla mikilvægrar þekkingar á eðli hæggengra veirusjúkdóma, en þekktasta veiran í þeim flokki er HIV. Erindið tilheyrði nýrri fyrirlestraröð sem kallast vísindi á mannamáli.

Fréttin í Fréttablaðinu (21. janúar 2015 Rannsóknir á sauðfé bættu skilning á HIV):

Tímamótarannsóknir íslenskra vísindamanna á veirusjúkdómum í sauðfé stuðluðu að auknum skilningi manna á alnæmisveirunni HIV, og nýtast enn til þess að varpa ljósi á líffræði HIV og alnæmis.

Þetta kom m.a. fram í hádegisfyrirlestri Halldórs Þormar, prófessors emeritus í frumulíffræði við Háskóla Íslands, í gær. Þar sagði Halldór frá rannsóknum við Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum sem sýndu fram á að sauðfjársjúkdómarnir illvígu visna og mæði væru sprottnir af afbrigðum af sama sjúkdómsvaldi, mæði-visnuveirunni (MVV).

Halldór rakti þá ólíkindasögu þegar hingað til lands var flutt karakúlfé, upprunnið í Úsbekistan, til kynbóta árið 1933 með þeim afleiðingum að fimm fjárpestir skutu rótum og ollu miklu tjóni. Þessa sögu þekkja margir og þá ógn sem sauðfjárbúskap í landinu stafaði af henni.

Í einföldustu mynd má segja að tekist hafi að uppræta sjúkdómana með skipulögðum niðurskurði sem stóð fram yfir 1950.

Síður eru rannsóknir á sjúkdómunum þekktar sem voru í höndum íslenskra vísindamanna frá upphafi og til þessa dags; ekki síst Björns Sigurðssonar, fyrsta forstöðumanns Tilraunastöðvar Háskóla Íslands, Halldórs og fleiri, sem prófuðu þá tilgátu, og sönnuðu, að visna væri veirusjúkdómur. Framhaldsrannsóknir sýndu einnig að visnu- og mæðiveirur væru afbrigði af sömu veirunni. Síðar kom í ljós að sú veira er náskyld hinni alræmdu HIV-veiru sem veldur alnæmi í fólki.

Spurður hvort vísindamenn, sem fyrstu árin börðust gegn HIV-veirunni, hafi þekkt til verka íslenskra vísindamanna svarar Halldór því til að svo hafi vissulega verið, þótt annað hafi verið í forgrunni þeirra vinnu. Skyldleikinn komi vel fram í heiti veirunnar á meðal vísindamanna.

Í hádegisfréttum Bylgjunar - Halldór Þormar, prófessor emeritus í frumulíffræði, flytur erindi í Háskóla Íslands.

Mynd af Halldóri Þormar er úr safni Keldna, ártal óljóst.

Thormar H. The origin of lentivirus research: Maedi-visna virus. Curr HIV Res. 2013 Jan;11(1):2-9.
 

Vísindi á mannamáli: Mæði-visnuveirur í hádeginu

Vísindauppgötvanir á Íslandi tengdar veirusjúkdómum í sauðfé og mikilvægi þeirra fyrir skilning á alnæmisveirunni eru meginefni erindis sem Halldór Þormar, prófessor emeritus í frumulíffræði við Háskóla Íslands, flytur í Hátíðasal Háskóla Íslands, þriðjudaginn 20. janúar nk. kl. 12.10. Um er að ræða þriðja erindið í nýrri fyrirlestraröð
á vegum Háskóla Íslands sem nefnist Vísindi á mannamáli.

Alnæmisveiran HIV fannst snemma á níunda áratug tuttugustu aldar í sjúklingum með forstigseinkenni alnæmis. Rannsóknir sýndu að HIV veldur sjúkdómnum og í ljós kom að veiran var svokölluð lentiveira, sú fyrsta sinnar tegundar sem fannst í mönnum.
Nærri 30 árum áður höfðu veirur af þessum flokki fundist hér á landi í sauðfé við rannsóknir að Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum. Halldór Þormar, sem tók þátt í þessum tímamótarannsóknum, mun segja frá þeim í erindi sínu.

Mynd: Mæði-visnuveirur valda samruna fruma í rækt. Mynd úr grein Halldórs Þormar og félaga.

Halldór Þormar á að baki glæsilegan feril sem vísindamaður við Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum, sem prófessor í frumulíffræði við Háskóla Íslands og við rannsóknir í háskólum og rannsóknastofnunum víða um heim.

Um fyrirlestraröðina
Vísindi á mannamáli er ný fyrirlestraröð Háskóla Íslands sem efnt er til að frumkvæði Lífvísindaseturs og Líffræðistofu Háskóla Íslands. Markmiðið er að varpa ljósi á það hvernig vísindamenn háskólans reyna að afhjúpa leyndardóma náttúrunnar og hvaða þýðingu vísindarannsóknir hafa fyrir daglegt líf fólks.

Allir velkomnir meðan húsrúm leyfir.

Nánari upplýsingar má finna á slóðinni:
www.hi.is/visindi_a_mannamali