Drápseðli í DNA?

Er drápseðli í DNA

Eða er það lært eða kennt?

Fólk hefur löngum velt fyrir sér hvort atferli sé arfgengt. Rándýr þrífast ekki nema með því að drepa önnur dýr, þótt vissulega leggist mörg rándýr einnig á hræ af "sjálfdauðu". Atferli er hluti af svipgerð einstaklinga og hlýtur að samþættast formi þeirra og starfsemi. Rannsóknir á atferli eru harla erfiðar því svipgerðirnar eru oft erfiðar í skilgreiningu. Ef einhver hefur áhuga á hjartasjúkdómum, getur viðkomandi t.d. mælt stærð hjartans, blóðþrýsting og styrk kólesteróls. Ef sá sami hefði áhuga á atferli er ekki alveg jafn augljóst hvað skal mæla, í tilfelli örnsins gæti maður talið fjölda músa sem eru étnar, hversu lengi örnin svífur, hversu margar atlögur og svo fram eftir götunum. En það er reglulega erfitt að skilgreina atferli og hegðun lífvera.

En er hegðun arfbundin?

Það eru fjölmargar vísbendingar um að stökkbreytingar í genum geti haft áhrif á atferli! Tilraunadýr með vissar stökkbreytingar, forðast ákveðna lykt, bregðast misjafnlega við taugaboðefnum, reyna mislengi við einstaklinga af gagnstæðu kyni og svo framvegis. Það er líklegt að hluti af þeim mismun í atferli og  manngerðum sem við þekkjum úr daglegu lífi sé tilkominn vegna erfða. Mikilvægt er að við áttum okkur á því að slíkur breytileiki er náttúrulegur. Ómögulegt að staðhæfa að ein gerð atferlis sé annari betri, einfarinn er ekkert endilega betri en samkvæmisljónið, allavega í þróunarlegum skilningi.

Þegar bornar eru saman tegundir er ljóst að sumar þeirra hafa sterkara drápseðli. Ef við leyfum okkur vísindalega alhæfingu, þá eru ákveðnar vísbendingar um að rándýr hafi drápseðli.

Myndin hér að ofan sýnir svakalegt rándýr, bænabeðuna. Þær eru launmorðingjar. Standa kyrrar og bíða eftir bráð, og stökkva síðan á þær.

Ian Dworkin vinur vor og samstarfsmaður hefur rannsakað afrán bænabeðunar, og viðbrögð ávaxtaflugna við afráninu. Ian og félagar hafa sýnt að flugurnar sýna ákveðin varnarviðbrögð þegar þau átta sig á því að afræningi er í grendinni. Þau gerðu líka tilraun, þar sem stórum stofni flugna var leyft að þróast í búri með bænabeðum. Afleiðingarnar voru þróunarfræðilegar breytingar á atferli flugnanna og útliti. Vængirnir breyttust og hátthernið líka. Það að lifa í stöðugum ótta við það að vera étin hefur ekki bara áhrif á einstaklinga, heldur einnig afkomendur þeirra.

Það er kannski flókið að heimfæra þá hugmynd upp á veröld mannsins. Erum við í varanlegum ótta, við ljón eða framandi ættbálka? Og hvaða afleiðingar hefur það fyrir atferli okkar og samskipti?

 

Gín yfir náttúrunni varmasmiður

Veiðarnar gengu svo hratt fyrir sig að hvorki veiðimenn né bráð föttuðu hvað á gekk.

Steini var lyft, tíu járnsmiðir skutust í sitthvora áttina, en varmasmiðurinn stóð sem steinrunninn. Hann vaggaði svo af stað, upp í lófa og ofan í krukku.

Hann var hinn kátasti (að mér virtist) með ný híbýli þó reyndar hafi vantað sniglana. Varmasmiðurinn er nýlega kominn til landsins, eins og Erling Ólafsson skordýrafræðingur á Náttúrufræðistofnun hefur skrásett. Samkvæmt Erling:

Varmasmiður (Carabus nemoralis) er skordýr sem finnst við fjölbreytileg skilyrði á heimaslóðum sínum í Evrópu og er þar algengastur stóru smiðanna. Hann heldur sig í allskyns þurrlendi með frjósömum jarðvegi, í opnum skógarbotnum, skrúðgörðum og húsagörðum, bæði í byggð og villtri náttúru. Ræktarlönd og garðyrkja henta honum vel.

 Varmasmiður æxlast á vorin eftir vetrardvala, lirfurnar vaxa upp fram eftir sumri og ný kynslóð bjallna lítur dagsins ljós á haustin. Þá verður þeirra mest vart en algengt er að skyldar tegundir séu mest á ferli á haustin þegar þær leita sér að hentugum stöðum til vetrardvala. Varmasmiður athafnar sig að nóttu til, bæði lirfur og bjöllur, og veiðir önnur smádýr sér til matar, til dæmis snigla, maðka og skordýr...

október 1999 fannst varmasmiður á hlaupum á gangstétt í Hveragerði og á næstu árum fannst tegundin í auknum mæli þar í bæ og hafði greinilega komið sér þar vel fyrir. Líklegt má telja að hann hafi borist til Hveragerðis með innfluttum garðyrkjuvörum og þar hafa að sjálfsögðu mætt honum afar hentug skilyrði, enda um einstakt kjörlendi að ræða.

Eftir bréfaskriftir við Erling varð úr að þessum varmasmið var sleppt aftur, í beðið með sniglunum. Vonandi þraukar hann sumarið af og getur af sér margar sniglaætur næsta vor.

Erling Ólafsson. „Hvað er varmasmiður og finnst hann á Íslandi?“ Vísindavefurinn, 12. maí 2010. http://visindavefur.is/svar.php?id=56294.