Í hringiðu genagalla - var útdauði loðfílanna óumflýjanlegur?

Loðfílar (Mammuthus primigenius) eru eitt frægasta dæmið um útdauða tegundar.  Vísindamenn hafa náð heillegu erfðaefni úr loðfílshræjum sem varðveist hafa í sífreranum. Með nútímatækni er hægt að raðgreina erfðaefnið, og skoða erfðafræði og sögu tegundarinnar. Niðurstöðurnar benda til að loðfílar á Wrangel eyju hafi verið erfðafræðilega úrkynjaðir, og að e.t.v. hafi útdauði verið þeirra einu mögulegu örlög.

Love Dalen við náttúruminjasafnið í Stokkhólmi og samstarfsmenn birtu í Current Biology 2015 grein um raðgreiningu á tveimur loðfílum. Annar er frá Síberíu og er um 45,000 ára gamall – þegar stofninn var stór og útbreiðslan mikil. Hinn loðfíllinn var úr smáum og einangruðum stofni á Wrangel eyju, og er um 4300 ára.

Wrangel eyja er norðan Síberíu, og er um 7,600 km2. Stofninn var um 500-1000 dýr, og tórði á eyjunni í um 6000 ár. Talið er að síðustu loðfílarnir hafi dáið þar fyrir um 2000-2500 árum.

Ein merkilegasta niðurstaða greinar Dalen og félaga er sú að loðfíllinn á Wrangel eyju var með minni arfblendni en loðfíllin af meginlandinu. Arfblendni er málikvarði á það hlutfall gena í erfðamengi einstaklinga (eða hóps) sem eru á arfblendnu eða arfhreinu formi.

Kveikjan að pistlinum var upphringing frá Leifi Haukssyni í Samfélaginu. Hann ræddi við okkur 7. mars um uppsöfnun genagalla í loðfílum og örlög tegundanna. Því miður gaf ég mér ekki tíma til að tvinna allar hugmyndirnar úr samtalinu inn í pistilinn, en lengri útgáfa er í vinnslu fyrir virðulegri vettvang.

Heimildir og athugasemdir.
Palkopoulou E, Mallick S, Skoglund P, Enk J, Rohland N, Li H, Omrak A, Vartanyan S, Poinar H, Götherström A, Reich D, Dalén L. Complete genomes reveal signatures of demographic and genetic declines in the woolly mammoth. Current Biology. 2015 25(10):1395-400. doi: 10.1016/j.cub.2015.04.007.

Rogers RL, Slatkin M. Excess of genomic defects in a woolly mammoth on Wrangel island. PLoS Genetics. 2017 13(3):e1006601. doi: 10.1371/journal.pgen.1006601.

Leiðir til að draga úr líkunum á erfðamengun frá laxeldi

Ef kynbættir stofnar sleppa úr eldisstöðvum geta þeir blandast við villta stofna og dregið úr lífslikum þeirra. Slík erfðamengun hefur verið kortlögð í Noregi, þar sem fiskeldi hefur verið stundað í stórum stíl um áratuga skeið.

Ein leið til að koma í veg fyrir slíka erfðamengun er að rækta fiskana í lokuðum kerjum, t.d. uppi á landi þar sem líkurnar á sleppingum eru engar.

Önnur leið er að nota þrílitna fiska í eldi. Í erfðafræðinni er vitað að afkvæmi þrílitna og tvílitna einstaklinga hafa lága hæfni miðað við villigerðir. *Þrílitna fiskar eru iðullega ófrjóir, vegna vandræða við rýriskiptingu. Ef þrílitna fiskar myndu sleppa, væru líkurnar á því að þeir myndu eignast frjó afkvæmi með villtum fiski mjög litlar.

Þessi aðferð er nú þegar notuð í laxeldi, m.a. í vaxandi mæli í Noregi. Stofnfiskur, íslenskt fyrirtæki sem selur smitfrí laxaegg um alla veröld, getur framleitt þrílitna laxa ungviði.

Einn af vísindamönnum Stofnfisks, Eduardo Rodriquez mun halda erindi um þríltna laxa í hádeginu föstudaginn 24. febrúar. Erindið verður í stofu 131 í Öskju, náttúrufræðihúsi HÍ og er öllum opið. Erindið verður flutt á ensku. Nánari upplýsingar.

Sjá einnig eldri grein okkar: Mun norskt genaregn eyðileggja íslenska laxinn?

*Setningu bætt inn 26. feb.