Fræðarinn Örnólfur Thorlacius

Flestar kynslóðir eiga sínar leiðastjörnur, einstakt fólk sem blása þeim dug og von í brjóst. Fyrir unnendur íslenkrar náttúru og vísinda var Örnólfur Thorlacius leiðarljós fyrir nokkrar kynslóðir. Starf hans sem kennari í menntaskólum og fræðari í sjónvarpi, opnaði fyrir mörgum okkur undraverðar veraldir og leyndardóma sem breyttu lífi okkar.

Nýjasta tækni og vísindi var sjaldgæf gersemi í íslensku sjónvarpi. Þáttur um nýjustu framfarir í rannsóknum og tækniframfarir margskonar, í umsjón Örnólfs Thorlacius og síðar Sigurðar Richter. Báðir stóðu þeir sig frábærlega í hlutverki fræðarans, töluðu skýrt og vandað mál, og miðluðu af natni og rólyndi (ekki látum og offorsi eins og margir vísindatrúðar nútímans).

Það viðurkennist að Örnólfur var ekki eini áhrifavaldurinn þegar ég valdi að innritast í Menntaskólann í Hamrahlíð, Snorri vinur minn og Linda frænka réðu líklega meiru. En það var verulega svalt að ganga í skóla þar sem Guðfaðir íslenskra vísinda og tækniáhugamanna kenndi.

Örnólfur var ákaflega duglegur penni og skrifaði m.a. fréttir og lengri pistla fyrir náttúrufræðinginn um árabil. Þar fjallaði hann um hin fjölbreytilegustu viðfangsefni, t.d. svartadauða, risaeðlur og fugla, og hesta í hernaði, Einnig sat hann í ritstjórn náttúrufræðingsins töluverða hríð. Skrif Örnólf voru mér innblástur, í viðleitan okkar að skrifa um líffræði og vísindi fyrir alþjóð. Vissulega gæti maður staðið sig betur á þeirri vígstöð, Örnólfur skrifaði bæði mun meira og skýrar. Blessunarlega fjallar ungt fólk um vísindi á vandaðan hátt (sbr. hvatinn.is, loftslag.is). Einnig finnst mér að náttúrufræðingurinn sé enn að bíða eftir einhverjum sem fylgi dæmi Örnólfs, og riti almenna pistla um vísindi og náttúru. Tímaritið er nútildags aðallega vísindatímarit, með einstaka greinum um almennari mál eins og t.d. bækur. Mér finnst sem það hljóti að vera rými fyrir vandaða vísindablaðamennsku á prenti hérlendis, og e.t.v. er náttúrufræðingurinn vettvangurinn?

Það er þungbært að heyra af andláti Örnólfs.

Í dag missti Ísland eina af sínum skærustu leiðarstjörnum.

Hvað má læra af plastbarkamálinu?

Ítalski læknirinn Paolo Macchiarini græddi plastbarka í fólk, og hélt því fram að þeir hjálpuðu frumum líkamans að endurbyggja eðlilegan barka.

Aðferðin hafði ekki verið prófuð á tilraunadýrum og virkaði ekki, sjúklingar fengu ekki bata og flestir þeirra hafa dáið. Aðgerðin var fyrst framkvæmd á dauðvona sjúklingum, meðal annars eþíópískum doktorsnema við Háskóla Íslands. Seinna var plastbarki græddur í sjúklinga sem voru ekki í lífshættu og lifðu þannig séð ágætu lífi.

Margar athugasemdir má setja við framgang læknisins, samstarfsmanna, stjórnar Karolinsku stofnunarinnar, Landspítalans, Háskóla Íslands og annar vísindamanna. Þetta mál mjög alvarlegt, en sem betur fer hafa sænskir aðillar sett í gang fjölda rannsókna á málinu. Landspítalinn og Háskóli Íslands drógu lappirnar lengi vel, en í fyrra var loksins skipuð nefnd til að fjalla um hlut íslenskra lækna í málinu.

Siðfræðistofnun HÍ hefur boðið Kjell Asplund, formanni sænska landsiðaráðsins um læknisfræðilega siðfræði að fjalla um málið, nú á þriðjudaginn. Úr tilkynningu:

[Kjell var] áður prófessor og landlæknir í Svíþjóð, heldur erindi á vegum Siðfræðistofnunar um plastbarkamálið svokallaða. Kjell Asplund er höfundur skýrslu sem birt var í lok ágúst s.l. um þátt Karólinska sjúkrahússins í málinu þar sem ítalski læknirinn Macchiarini starfaði.

Fyrirlesturinn verður haldinn þriðjudaginn 17. janúar kl. 12.00 í stofu N132 í Öskju.

Fyrirlesturinn verður haldinn á ensku og er öllum opinn.

Oftast hefur því verið haldið fram að þegar læknar og vísindamenn verða uppvísir af svindli eða brjóta siðareglur, að þeir séu siðblindir EINSTAKLINGAR. Staðreyndin er hins vegar sú að læknar og vísindamenn nútímans starfa í umhverfi sem einkennist af samkeppni og stressi. Vísindamenn þurfa að keppa um stöður, styrki, aðstöðu, doktorsnema og stuðning Háskóla yfirvalda. Ýmsir hafa fært rök fyrir því að umhverfi vísinda ali hreinlega af sér siðblindingja eins og Paolo Macchiarini, sem einblína á jákvæðu niðurstöðuna og hundsa neikvæðar afleiðingar rannsókna sinna. Einstaklingsbundin hvatakerfi verðlauna sjálfhverfa einstaklinga, sem hefja sjálfa sig upp, troða á öðrum, stytta sér leið, falsa niðurstöður eða stinga neikvæðum gögnum í skúffu, og með því svíkja vísindaleg viðmið og hefðir.