Mannauður úr engu?

Gullgerðarmenn fortíðar héldu að þeir gætu búið til gull úr blýi, eða einhverju algerlega verðlausu. Þeir héldu að hægt væri að umbreyta efnum í gull með tilraunum og blöndunum.

Gullgerð virkar ekki. En það er hægt að gera gull af mönnum með því að skaffa þeim rétt umhverfi. Mannfólk mótast af umhverfi sínu, og leiðin til að búa til mannauð er að skaffa ungu fólki frjótt og hvetjandi umhverfi.

Það er að segja góð heimili og gott menntakerfi. Saman getum við byggt upp góðar menntastofnanir og skóla, sem hjálpa börnum að þroskast og gerir fólk sjálfstætt, skapandi og hugsandi.

Skólakerfið allt hefur verið í fjársvelti í marga áratugi, sem sést best á ástandi skólabygginga en einnig í sambærilega alvarlegum brestum í starfi, skorti á bókum og kennsluefni og lélegri aðstöðu ólíkra skóla og skólastiga. Í formlegu skólakerfi landsins eru háskólar athvarf fyrir þá sem vilja mennta sig og þroskast með því að læra. Í Háskóla Íslands hefur langvarandi fjárskortur komið niður á húsnæði og útbúnaði, vinnuaðstöðu starfsfólks og gæðum náms.

Mannauður verður ekki til úr engu. Mannauður þarfnast góðrar umgjarðar, menntastefnu, kennara, starfsfólks, bygginga og tækja. Og það getur alþingi skaffað með áherslu á málaflokkinn og fjármagni til háskólanna.

Torfi Túliníus fjallar um mannauð í grein í Fréttablaðinu í dag. Hann segir:

Í heimi tuttugustu og fyrstu aldar, með öllum sínum tækifærum og áskorunum, skiptir mannauður ekki síður máli en í veröld fornskáldsins. Tækifærin eru mikilfengleg með tækninýjungum, hnattvæðingu og síauknum skilningi á náttúrunni og okkur sjálfum. Áskoranirnar eru gríðarlegar með fólksfjölgun, náttúruvá af margvíslegu tagi, að ónefndri vaxandi misskiptingu auðs með fylgifiskum hennar: óréttlæti og ófriði. Til að nýta tækifærin og takast á við áskoranirnar er þörf fyrir fólk sem hefur verið þjálfað í skipulagðri þekkingarleit og í hugsun sem er í senn gagnrýnin og skapandi.

Það er með öflugu menntakerfi sem þjóðfélög skapa mannauð af þessu tagi, frá leikskóla upp í háskóla. Leik- og grunnskólar búa börnum umhverfi þar sem þau öðlast grunnfærni og eiga að eflast af sjálfstrausti og vinnugleði. Framhaldsskólarnir byggja á þessu starfi, hlúa að almennri menntun ungmenna um leið og þeim er leiðbeint á fyrstu stigum sérhæfingar. Svo tekur æðri menntunin við ýmist sem starfs-, tækni- eða háskólanám þar sem fyrrnefnd þjálfun fer fram. Alls staðar í samfélaginu er mannauður mikilvægur en háskólar hafa sérstöðu því þar er hugað að tækifærum og áskorunum nútíðar og framtíðar með rannsóknum og nýsköpun. Í frumvarpi því til fjárlaga sem liggur fyrir þinginu eru framlög til háskólastigsins enn töluvert lægri en í þeim löndum sem við berum okkur saman við. Ljóst er að mannauður okkar Íslendinga muni rýrna nema stjórnvöld hætti að svelta háskólastigið.

Alþingi verður að taka fjárlagafrumvarpið til umfjöllunar en hefur nú óbundnar hendur í ljósi þess að stjórn Bjarna Benediktssonar er fallin. Rík ástæða er til þess að hvetja hið ágæta mannval sem situr á þingi til að taka höndum saman og hækka framlög til háskóla í fjárlögum næsta árs og efla með því móti mannauð okkar.

Það kvakar eins og önd, syndir eins og önd en er bastarður

Samkvæmt bandarísku máltæki, ef það kvakar eins og önd, syndir eins og önd og gengur eins og önd, þá er það önd. Titill pistilsins er bein þýðing á grein J. Klein í New York Times sem fjallar um erfðablöndun andategunda.

Stokkendur eru með algengustu andategundum á jörðinni. Hún hefur víða útbreiðslu á norðurhveli, í Norður ameríku, Evrópu, Asíu og norðurhluta Afríku. Þær geta bæði verið staðfuglar og farfuglar. Mottled endur eru mun sjaldgæfari, og finnast þær eingöngu sem staðfuglar á Mexíkóflóa. Búsvæði þeirra hefur skroppið mikið saman vegna landnýtingar, á strandsvæðum (sem minnkuðu hæfileika votlendisins til að taka við regnvatni eins og sannaðist í Houston nú í haust).

Þær eru aðskildar tegundir þótt að útliti séu þær áþekkar. Í ljós hefur komið að stokkendur í Florida eru staðbundnar, og sýndi nýleg rannsókn að þær hafa blandast við Mottled endur á vissum svæðum í flóanum.

Erfðablöndun er algengari og auðveldari í fuglum en öðrum hópum dýra. Finkurnar á Galapagos mynda t.d. um 13 aðskildar tegundir, en nýlegar erfðarannsóknir sýna að þær hafa blandast ítrekað í fortíðinni, og jafnvel enn í dag. Með blendingum geta gen flætt á milli tegunda. Sum genanna er hjálpleg, nýtast t.d. sem varnir gegn sýklum eða hafa áhrif á svipfar finkanna og skaffa þannig erfðabreytileika sem þróunin getur nýtt sér. Pétur og Rosemary Grant, sem hafa rannsakað finkurnar á Galapagos um áratuga skeið héldu einmitt erindi um þetta við HÍ í vor. Erfðablöndun getur líka verið óæskileg, því ef einstefna er í genaflæðinu þá geta einkenni annarar tegundarinnar horfið og hún þar með.

Í tilfelli Mottled anda og stokkandanna er sú hætta fyrir hendi. Stokkendur blandast greiðlega við aðrar skyldar endur, en ef stofnar ættingjanna eru litlir og viðkvæmir er hætt við að þær líði undir lok. Einhverjar andablöndur kunna að vera lífvænlegar, en með ef tap á búsvæðum fer saman við erfðamengun er hætt við að illa fari.

Til að árétta, erfðablöndun er náttúrulegt fyrirbæri. En náttúruleg fyrirbæri og kraftar geta valdið usla, ef mannana gjörðir beina þeim á rangar slóðir.

Eins og í tilfelli margra villtra tegunda, hérlendis koma villtir laxar upp í hugann, getur erfðaflutningur leitt til hnignunar stofna og jafnvel útdauða.

Ítarefni:

Fræðsla um stokkendur.

JOANNA KLEIN 12. september 2017. New York Times. What Swims Like a Duck and Quacks Like a Duck Could Be a Hybrid of Two Duck Species

Arnar Pálsson 19. maí 2017 Leifturhröð þróun finka á Galapagos

Arnar Pálsson 5. janúar 2017 Mun norskt genaregn eyðileggja íslenska laxinn?